ERENE dla Klimatu i Energii

Inicjatywa na rzecz energii odnawialnej i zapobiegania zmianom klimatu

Agnieszka Rochon

W obliczu aktualnych wyzwań i zagrożeń w obszarze polityki energetycznej, Europa potrzebuje nowej strategii i modelu działania, które będą oparte na ekologicznych i innowacyjnych technologiach. Takim modelem jest Europejska Wspólnota na rzecz Odnawialnych Energii ERENE , która zakłada optymalne wykorzystanie dostępnego w Europie potencjału odnawialnych źródeł energii w ramach inicjatywy politycznej, opartej – analogicznie do Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS) czy Europejskiej Wspólnoty Atomowej (EURATOM) - na wspólnotowych zasadach współpracy, leżących u podstaw Unii Europejskiej.

Energia odnawialna - w porównaniu z innymi źródłami energii - najpełniej przyczynia się do realizacji europejskich celów klimatycznych. Jako rodzime w kontekście europejskim źródło energii, zmniejsza stosunkowo dużą zależność UE od importu, która wynosi aktualnie - zależnie od interpretacji danych - od 52% do 60% . Ponadto, uniezależnia w znacznym stopniu od wahań cen ropy, gazu i uranu, zapewniając tym samym bezpieczeństwo dostaw. Wykorzystanie potencjału odnawialnych źródeł energii jest więc - obok oszczędności i poprawy wydajności energetycznej - najbardziej adekwatną odpowiedzią na aktualne i przyszłe wyzwania w obszarze klimatyczno-energetycznym.

Celem ERENE jest przestawienie w dłuższej perspektywie czasowej (do roku 2050) europejskiej energetyki, która dotychczas była oparta głównie na wykorzystaniu kopalnych surowców energetycznych, bądź energii jądrowej w sektorze energetyki elektrycznej, na energię odnawialną jako jedyne źródło energii. ERENE to na razie wizja, której realizacja – wymagająca zgody wszystkich członków UE - nie będzie łatwa. Projekt ten nie jest niemożliwy do zrealizowania.

Strategia dla ambitnych celów klimatycznych

Znaczenie energii odnawialnych dla tworzenia zrównoważonej, przyjaznej klimatowi polityki energetycznej Unii Europejskiej znalazło odbicie w sformułowanym jako odpowiedź na zmiany klimatu pakiecie Komisji Europejskiej. Cele pakietu klimatycznego – przez jednych uznane za ambitne, przez innych za niewystarczające – zakładają redukcję CO2 o 20% do roku 2020 przy jednoczesnym 20–procentowym zwiększeniu efektywności energetycznej i udziału odnawialnych energii w całkowitym zużyciu energetycznym UE. Pakiet obejmuje także dyrektywę promującą stosowanie Odnawialnych Źródeł Energii (OZE).

ERENE nie jest alternatywą dla pakietu Komisji, lecz propozycją dla tych krajów Unii Europejskiej, które w odniesieniu do wyzwań klimatyczno- energetycznych chcą realizować bardziej ambitne cele i umożliwia wspieranie ich na tej drodze za pomocą odpowiednich instrumentów. W odróżnieniu od założeń pakietu klimatycznego, który – aby osiągnąć wytyczone cele - zakłada podział zobowiązań i zadań pomiędzy państwa członkowskie UE, ERENE proponuje ujęcie i wykorzystanie potencjałów zielonej energii poszczególnych państw nie tylko w wąskim kontekście narodowym, lecz w ramach wspólnotowej, europejskiej strategii.  

Impuls dla integracji

ERENE może powstać – podobnie jak EURATOM – jako nowa wspólnota powołana na podstawie odrębnego traktatu, lub zostać utworzona na podstawie obowiązujących traktatów w strukturach Unii, jako projekt „wzmocnionej współpracy”. Obie opcje są możliwe i zawierają godny uwagi potencjał polityczny, który podkreśla wagę wspólnych europejskich przedsięwzięć, także w wymiarze ideowym.

ERENE w formie wzmocnionej współpracy może stać się nowym, znaczącym projektem integracyjnym UE, nawet jeśli – podobnie jak w przypadku Unii Walutowej – nie wszystkie państwa od razu do niej przystąpią. Utworzenie po EWWiS i Euratomie, Wspólnoty na rzecz Energii Odnawialnych, stanowiłoby silny sygnał politycznej woli pogłębiania integracji Unii Europejskiej i zarazem rozpoczęcia nowego etapu na drodze rozwoju UE - przejścia od ery wykorzystywania kopalnych i jądrowych źródeł energii do wieku wykorzystania energii odnawialnych.

Potencjał energetycznej niezależności

Dzięki różnorodności warunków klimatycznych, geologicznych i hydrologicznych, w Europie występują wszystkie alternatywne źródła energii – wiatr, woda, słońce, fale pływowe, oraz zasoby geotermalne, czy też biomasa - w ilości i koncentracji opłacalnej dla procesu ich pozyskiwania. Według stosunkowo ostrożnej analizy Instytutu Ekologicznego we Freiburgu (Öko–Institut), wykonanej w 2006 roku na potrzeby Niemieckiego Centrum Podróży Powietrznych i Kosmicznych (DRL, uwzględniającej jedynie potencjał ekonomiczny  zielonej energii), łączny potencjał wytwarzania zielonej energii państw europejskich jest większy, niż aktualne, czy nawet przewidywalne zapotrzebowanie uwzględniające wzrost gospodarczy poszczególnych państw w perspektywie długookresowej. Mimo to, aktualnie Europa wykorzystuje jedynie około 10 % potencjału odnawialnych źródeł energii. Nawet, jeśli tempo inwestycji związanych z wykorzystaniem energii alternatywnych wzrasta, to - jeśli celem ERENE jest całkowite pokrycie potrzeb energetycznych energią elektryczną z OZE - Europa znajduje się dopiero na początku drogi. Niezbędne są więc inwestycje na odpowiednio ukierunkowane badania, budowę urządzeń demonstracyjnych oraz rozwój i transfer innowacyjnych technologii.

Wspólne działania i koordynacja różnorodności

Ponieważ występowanie, koncentracja i kombinacja OZE w Europie nie są równomiernie rozłożone, nie wszystkie państwa UE posiadają odpowiednio duży, zapewniający energetyczną samowystarczalność potencjał odnawialnych źródeł energii. Należy do nich m.in. Polska, która przy maksymalnym wykorzystaniu potencjału źródeł odnawialnych energii, jest w stanie pokryć we własnym zakresie 68%  lub – w wersji bardziej optymistycznej - 80%  szacowanego w perspektywie długoterminowej (do roku 2050) zapotrzebowania na energię elektryczną. Konieczne jest więc także stworzenie międzynarodowej sieci, umożliwiającej przepływ energii elektrycznej pomiędzy członkami Wspólnoty, inteligentnego systemu przepływu energii i – idąc dalej - stworzenie europejskiego wspólnego rynku dla handlu zieloną energią. Pozwoli to krajom, które nawet wykorzystując w przyszłości całkowicie swój potencjał OZE nie będą samowystarczalne, uzupełnić deficyt dostawami z innych krajów europejskich.
Wspieranie i koordynowanie inwestycji związanych z międzynarodowym wykorzystaniem potencjałów energii odnawialnych, stworzenie struktury dla wymiany myśli technicznej wspólnych badań i transferu innowacyjnych technologii jest zadaniem, które przejmie nowa Wspólnota. ERENE nie zastąpi jednak wysiłków poszczególnych państw w procesie przechodzenia od energetyki opartej na kopalnych i jądrowych nośnikach energii do energetyki opartej na OZE, może jednak proces ten skutecznie wspierać.
W tym kontekście ERENE otwarta jest dla państw europejskich, niezależnie od ich potencjałów energii odnawialnej czy możliwości inwestycyjnych. W osiągnięciu wspólnego celu, członkowie wspólnoty będą mogli zainwestować zarówno w odnawialne zasoby, jaki i know-how i potencjał przemysłowy.

Szanse modernizacyjne

Przyczyniając się do realizacji modelu nowoczesnej, przyjaznej dla klimatu ekologicznie czystej i zrównoważonej energetyki, ERENE ma także szansę stać się wspólnotą państw europejskiej awangardy energetycznej. Wspierając zaś rozwój technologiczny energii odnawialnej jako branży przyszłości, zwiększa konkurencyjność Unii Europejskiej i jej państw członkowskich. Już teraz – przy niewielkim wykorzystaniu OZE - liczba zatrudnionych w tej gałęzi gospodarki wynosi ok. 350 tys. osób.

Powodzeniem politycznej i faktycznej implementacji ERENE zainteresowane powinny być szczególnie kraje takie jak Polska, które do Unii Europejskiej weszły stosunkowo późno i w związku z tym nie mogły skorzystać z możliwości rozwojowych, jakie w latach wcześniejszych krajom Europy Zachodniej zapewniały kolejno EWWiS oraz EURATOM. W przypadku nowej Wspólnoty, która nie wyszła jeszcze poza etap wizji, Polska może mieć realny wpływ na jej formę, kompetencje i instrumenty, a ponadto ma szansę wykorzystać potencjał rozwojowy ERENE, zarówno do modernizacji przestarzałego technologicznie sektora energetycznego, jak i rozwoju nauki i innowacyjnych technologii.

Agnieszka Rochon jest dyrektorką Biura Regionalnego Europa Centralna Fundacji im. Heinricha Bölla w Warszawie.

Tekst ukazał się w serii Analizy i Opinie CSM: "Zmiany klimatu: wyzwania dla polityki" nr 10, luty 2010.