Polski odcień zieleni. Zielone idee i siły polityczne w Polsce

W Europie Zachodniej zielone partie są stałym elementem sceny politycznej, zarówno we własnych krajach, jak i w Unii Europejskiej. Z partii protestu i opozycji pozaparlamentarnej weszły w struktury mainstreamu, przejmując często odpowiedzialność za współrządzenie. Ich początki związane są z  wydarzeniami roku 1968 oraz falą nowych ruchów społecznych, które narodziły się w konsekwencji rewolty ‘68. Dla krajów ówczesnego bloku socjalistycznego rok 1968 pozbawiony był tego wymiaru. Zielone partie zaczęły powstawać dużo później i w odmiennej rzeczywistości politycznej – w klimacie transformacji demokratycznej, zapoczątkowanej w 1989 roku.

„Nowym” krajom członkowskim UE przypisuje się pewną wspólnotę doświadczeń, nazywaną „syndromem postkomunistycznym”, którym chętnie tłumaczy się słabość zielonych sił politycznych w państwach  „Nowej Unii”. Jednocześnie zaś, patrząc obecnie na rezultaty działań Zielonych w „nowych” krajach Unii,  coraz trudniej jest znaleźć wspólny mianownik: w nielicznych krajach postkomunistycznych Zielonym udało się wejść do krajowych parlamentów, a nawet w struktury władzy (Czechy, Estonia), w innych - takich jak Polska – Zieloni nadal szukają swojego miejsca.

W Polsce po 20 latach transformacji demokratycznej sytuacja zielonych sił politycznych nie jest jednoznaczna. Od kilku lat widoczny jest trend związany z przyjmowaniem się w społecznej świadomości poglądów ekologicznych, wolnościowych i równościowych oraz wzrostem obecności niektórych zielonych postulatów w mediach i dyskursie politycznym. Wydaje się więc, że zapotrzebowanie na zieloną politykę wzrasta. Nie jest to jednak równoznaczne ze wzrostem popularności dla zielonych ruchów i inicjatyw czy też wzrostem poparcia dla istniejących zielonych sił politycznych. Jedyna obecnie aktywna w Polsce  zielona partia, Zieloni 2004, jest niemal nieobecna w debacie publicznej, świadomości polskiej opinii publicznej i wyborczych preferencjach. W analizie polskiej sceny politycznej po 1989 brak ogólnodostępnych informacji dotyczących rozwoju zielonych ruchów i inicjatyw, zarówno aktualnych, jak i  w ostatnich 20 latach.

Publikacja nasza, poświęcona historii i teraźniejszości zielonych ruchów i inicjatyw, które powstały w  Polsce po roku 1989, wypełnia tę lukę i próbuje znaleźć odpowiedź na pytanie o przyszłość zielonej polityki. Punktem wyjścia dla publikacji są, przeprowadzone w roku 2008 na zlecenie Fundacji im. Heinricha Bölla przez socjologów Przemysława Sadurę i Agnieszkę Kwaiatkowską, badania na temat aktualnej recepcji zielonych idei i postrzegania zielonych sił politycznych w polskim społeczeństwie oraz dokonana na tym tle analiza szans Zielonych na znalezienie stałego miejsca na polskiej scenie politycznej.

Przedstawione w publikacji wyniki badań zostały osadzone w szerszym kontekście historycznym i  przestrzennym. Publikacja jest więc zarówno spojrzeniem z zielonej perspektywy wstecz, na 20 lat demokratycznej transformacji, jak i „zapisem chwili”, stenogramem aktualnej publicznej dyskusji o zielonych inicjatywach i siłach politycznych w kontekście polskim i europejskim. Do grona autorek i autorów zaproszeni zostali socjolodzy, politolodzy i dziennikarze, zarówno z kręgu polskich Zielonych 2004, jak i niezwiązani z Zielonymi obserwatorzy polskiej sceny politycznej. Dlatego też w publikacji udało się ukazać wiele „odcieni” zieloności i wiele sposobów postrzegania zielonych idei i postulatów oraz interpretowania ich znaczenia dla modernizacji polskiej i europejskiej polityki.

Obok refleksji Ewy Charkiewicz na temat rozwoju zielonych sił politycznych i bliskich Zielonym ruchów  społecznych, w publikacji znaleźć można tekst Adama Ostolskiego, analizujący przyczyny różnic i  podobieństw zielonych partii ze Wschodu i Zachodu Europy, oraz artykuły przedstawiające rozwiązania zielonej polityki w odniesieniu do bieżących problemów i wydarzeń polskiej politycznej i gospodarczej rzeczywistości, jak choćby tekst Macieja Gduli skupiający się na lokalnym i globalnym wymiarze zieloności, czy też rozważania o zielonej modernizacji autorstwa Edwina Bendyka. Wizerunek własny Zielonych 2004, ich aktualną sytuację i perspektywy rozwoju nakreślili współprzewodniczący, Agnieszka Grzybek i Dariusz Szwed, zaś Agnieszka Graff i Jacek Żakowski w udzielonych na potrzeby publikacji wywiadach skupiają się na przyczynach niewielkiej aktualnie popularności polskich Zielonych i ich szansach na zaistnienie na polskiej scenie politycznej w przyszłości. Pytanie, czy istnieje zapotrzebowanie na zieloną politykę oraz czy zielone siły polityczne mają szansę na wejście do polityki mainstreamu, jest elementem łączącym rozważania wszystkich autorek i autorów. Odpowiedzi utrzymane w tonie ostrożnie optymistycznym określają bariery, jakie zielonej polityce stawiają obecnie zarówno rozwój sytuacji społeczno-politycznej w Polsce, jak i rozwój samych polskich Zielonych, wskazując przy tym na możliwości ich pokonania.

Agnieszka Rochon
Dyrektorka Biura Regionalnego
Fundacji im. Heinricha Bölla w Warszawie

Projekt realizowany przez Green European Foundation przy wsparciu Fundacji im. Heinricha Bölla Przedstawicielstwo w Polsce

Realizacja tego projektu była możliwa dzięki środkom finansowym z Parlamentu Europejskigo. Parlament Europejski nie odpowiada za zawartość projektu.