Pożegnanie z Matką Polką

Jak w okresie transformacji ustrojowej i ekonomicznej zmieniało się w Polsce macierzyństwo? Jak ewoluowały wzorce, ideologie, postawy, reprezentacje, a także praktyki życiowe związane z rolą matki? Autorki książki odpowiadają na te pytania w sposób kompleksowy i wielowątkowy, stawiając jednocześnie świetnie udokumentowaną, a przy tym prowokacyjną hipotezę: że mit Matki Polki w naszej kulturze się wyczerpał i pora się z nim ostatecznie pożegnać.

Potocznie macierzyństwo jest postrzegane jako coś oczywistego, wolnego od komplikacji: miłość i opiekuńcza rola matki to prosty efekt kobiecej natury, pochodna "instynktu", [...] zarazem pragnienie i obowiązek każdej kobiety. Jednak pod powłoką tych gładkich oczywistości kryje się głęboka ambiwalencja. Wewnętrznie sprzeczny, pełen napięć, lęków i pęknięć okazuje się zarówno kulturowy przekaz dotyczący macierzyństwa (prasa, poradniki, seriale, powieści), jak i narracje samych kobiet (głosy z forów internetowych lub opowieści z przeprowadzonych przez badaczki wywiadów).

"Tom Pożegnanie z Matką Polką to prawdziwa kopalnia genderowej wiedzy z różnych dyscyplin. [...] Zarazem jest to swoisty manifest młodego pokolenia politycznie zaangażowanych badaczek tej problematyki. Pożegnanie... pokazuje dobitnie, iż w polskim feminizmie akademickim następuje przesunięcie akcentów, a może nawet zmiana paradygmatu. Książka rzuca też istotne wyzwanie badaczom współczesnej polskiej kultury, a także twórcom i komentatorom polskiej polityki społecznej. Powinien ją przeczytać każdy, kto zastanawia się, dlaczego w ojczyźnie Matki Polki - kraju, którego obywatele i obywatelki od lat niezmiennie deklarują, że najważniejsza w ich życiu jest rodzina - rodzi się tak mało dzieci." Z recenzji dr Agnieszki Graff

Link do strony biblioteki publikacji UW

Wstęp do Publikacji

Niniejszy tom ma na celu rozszerzenie perspektywy także dzięki nowym ujęciom tematów, które można określić mianem klasycznych w feministycznej refleksji nad macierzyństwem, takich jak: wpływ religii/religijności (Kościańska i Świstow w tym tomie), kwestia stosunku do ciała i seksualności (Korolczuk w tym tomie) czy reprezentacje w kulturze (Łaciak, Mrozik i Stańczak-Wiślicz w tym tomie). 

Analizy doświadczenia określanego mianem „łączonego macierzyństwa” (shared mothering), na przykład w społecznościach postniewolniczych w Stanach Zjednoczonych czy w przypadku pochodzących z Ameryki Łacińskiej bądź Ukrainy niań i opiekunek, wskazują, że macierzyństwo może być i jest dzielone między różne, niekoniecznie spokrewnione ze sobą osoby, zaś skutki tych zjawisk należy rozpatrywać w kontekście nie tylko indywidualnym i społecznym, lecz także ekonomicznym i globalnym. Wynajęte opiekunki czy nianie w kraju, do którego migrują, otaczają „macierzyńską troską” dzieci, a także  opiekują się osobami chorymi i starszymi, podczas gdy inne kobiety zajmują się ich własnymi dziećmi, tworząc w ten sposób tak zwane łańcuchy opieki (chains of care) (por. Charkiewicz i Zachorowska-Mazurkiewicz 2009).

Analizy tych zjawisk ujawniają klasowe i rasowe podziały pomiędzy osobami wykonującymi praktyki macierzyńskie, a także nowe wymiary tychże praktyk, na przykład transnarodowe macierzyństwo (Urbańska 2009). Pokazują też, że aby możliwe stało się upodmiotowienie kobiet, należy nie tylko oddzielić „kobietę” od „matki”, tak aby płeć żeńska nie była definiowana wyłącznie w kontekście swojej funkcji reprodukcyjnej. Należy też „umatczynić” społeczeństwo (Lagarde 2001), tak aby możliwe było dzielenie się opieką, nie tylko w obrębie rodziny. Potocznie  macierzyństwo postrzega się głównie przez pryzmat związanych z nim typowych praktyk (urodzenia i wychowania dziecka) oraz symboliki macierzyńskiej (reprezentacji macierzyństwa w sztuce, literaturze i kulturze popularnej).

Tymczasem w codziennym życiu jest ono zwykle głęboko upolitycznione, wprzęgnięte w służbę rozmaitych ideologii i wizji funkcjonowania społeczeństwa. Stanowi obszar zmiany społecznej, arenę konfrontacji różnych modeli rodziny i społeczności, a także narodu (Graff 2008, Slany 2006, Hryciuk i Korolczuk w druku). Jak twierdzi Evelyn Nakano Glenn, macierzyństwo jest w istocie „terenem spornym” (contested terrain) (1994, s. 2), na którym ścierają się wizerunki, praktyki i dyskursy płci.

Kontynuacją książki jest antologia "Niebezpieczne związki. Macierzyństwo, ojcostwo i polityka", która bada różne aspekty polityki społecznej, porównuje ruchy społeczne wokół rodzicielstwa w Polsce i Rosji, analizuje upolityczniania rodzicielstwa w perspektywie historycznej oraz komentuje wpływ procesów globalnych na opiekę. Zbiór tekstów pod redakcją dr Renaty Hryciuk i dr Elżbiety Korolczuk łączy perspektywę akademicką z podejściem działaczek i działaczy społecznych oraz osób zaangażowanych w tworzenie polityk państwa.