Konsument na rynku energii – aktualne wyzwania | Heinrich Böll Stiftung | Biuro Regionalne Europa Centralna; Polska, Warszawa

Goście panelu 1. Od lewej: Bartłomiej Derski, Andrzej Rubczyński, Beata Maciejewska, Gabriela Lenartowicz, dr Andrzej Kassenberg, dr Marcin Stoczkiewicz

Energia jest dobrem publicznym niezbędnym dla pełnej partycypacji we współczesnym społeczeństwie. Służy ludziom i od ich zaangażowania zależy sukces modernizacji. Możliwości zwiększania efektywności energetycznej, oszczędzania energii oraz rozwoju energetyki prosumenckiej stanowiły meritum konferencji połączonej z prezentacją najnowszego raportu Client Earth i Fundacji im. Heinricha Bölla (hbs) o zwiększaniu aktywności konsumentów na rynku energii.

Katarzyna Ugryn

Tematyka wydarzenia zorganizowanego w warszawie 5 grudnia zbiegła się z opublikowaniem 30 listopada przez Komisję Europejską tzw. „zimowego pakietu energetycznego”, zawierającego szereg propozycji legislacyjnych dotyczących wizji przyszłej energetyki w Europie. Podstawowymi filarami owej wizji są: globalne przywództwo UE w rozwijaniu odnawialnych źródeł energii, priorytet efektywności energetycznej oraz właśnie postawienie konsumenta w centrum systemu energetycznego. Goście konferencji dyskutowali intensywnie zarówno o konkretnych propozycjach unijnych w tym obszarze, jak i o realnych drogach wdrożenia ich w Polsce.

Podczas otwarcia dyrektorka hbs Irene Hahn-Fuhr zaznaczyła, że w obliczu bieżących wyzwań klimatycznych, ekonomicznych i politycznych należy uwolnić potencjał energetyki obywatelskiej; stworzyć odpowiedni klimat prawny i społeczny dla prosumentów. „Cieszę się, że ta prawna analiza nadaje konkretny wymiar tej niskoemisyjnej, partycypacyjnej wizji i przedstawia praktyczne rekomendacje dla jej urzeczywistnienia”, powiedziała.

Następnie dr Marcin Stoczkiewicz przedstawił wspólny raport ClientEarth Prawnicy dla Ziemi i Fundacji im. Heinricha Bölla „Rola konsumenta w transformacji energetycznej” (Prezentacja w PDF).

Infografika o wiedzy Polek i Polaków na temat energetyki

Prelegenci i ekspertki pierwszego panelu dyskusyjnego przekonywali, że rola konsumentów w energetyce jest kluczowa – z jednej strony faktycznie udział wydatków na energię elektryczną jest niski w polskich gospodarstwach, ale do konsumentów zalicza się również małe firmy czy spółdzielnie – a w ich przypadku potencjał oszczędności jest znacznie większy. Punktem wyjścia do zmian w postrzeganiu ich pozycji w obszarze energetyki są liczniki inteligentne – dzięki nim wzrośnie świadomość konsumentów, którzy wspólnie będą w stanie doprowadzić do zmiany systemowej, bowiem w rozumieniu założeń Komisji Europejskiej oszczędzanie energii jest również niezwykle istotne dla zachowań konsumenckich i tym samym dla całości transformacji niskoemisyjnej. Informacja o konsumpcji energii pozwala zarządzać wydatkami przy założeniu wprowadzenia zmiennych cen energii. Pierwszym krokiem zaś powinno być uczynienie rachunków za energię przejrzystymi i czytelnymi dla ich odbiorców. Ponadto należy społeczeństwu wskazywać na wagę tematów energetycznych, przy jednoczesnym wyjaśnianiu powiązanych zawiłości i tłumaczeniu pożądanych zmian.

Posłanka Gabriela Lenartowicz wskazała na zapisy obecnej polskiej Ustawy o OZE, która co prawda przewiduje (podobnie jak postulaty Komisji Europejskiej) łączenie konsumentów w formie klastrów czy spółdzielni, ale czyni to w kontekście planowanych aukcji; ideą zaś takiej agregacji powinna być produkcja energii na własne potrzeby, lokalnie. Ważne jest jednakże, iż kwestia ta zaistniała w prawodawstwie – można ją powiązać z prawem spółdzielczym, które mówi o roli gmin w energetyce. Powołanie się na te zapisy umożliwi gminom zainicjowanie lokalnych wspólnot energetycznych i tym samym pozwoli uwspólnotowić doświadczenie konsumentów.

Sposobem na znalezienie bodźców do zmiany aktualnej sytuacji są działania oddolne i tworzenie warunków prawnych. Uczestniczących w konferencji podzieliła kwesta roli e-mobilności w modernizacji. Z jednej strony rozwój elektrycznego transportu prowadzić może do zmian świadomościowych (wzbudzić zainteresowanie OZE i uzyskaniem niezależności energetycznej) i niewątpliwie przyczynia się do rozwiązania problemu niskiej emisji. Z drugiej strony, jak podkreślił były Minister Środowiska prof. Maciej Nowicki, e-mobilność w Polsce oznacza większą ilość spalanego węgla (poprzez wyrównywanie dołków nocnych). Transport powinien stać się elementem rozproszonej energetyki, podkreślił ekspert Dariusz Szwed.

Pełnomocniczka Prezydenta Miasta Słupska ds. Zrównoważonego rozwoju i zielonej modernizacji miasta Beata Maciejewska opisała codzienną pracę samorządu we wzmacnianiu konsumentów energii i zarządzaniu energią. Doświadczenia doradczego Zielonego Punktu wskazują, że ludzie nie rozumieją, czemu energetyka jest ważna. Trzeba prowadzić konkretne, wieloaspektowe działania blisko ludzi, nastawione na zmianę prawa, ukazywanie potencjałów finansowych. Słupskie szkoły realizują program oszczędzania energii, a z uzyskanych poprzez jej oszczędzanie środków połowę przekazują dla miasta, a drugą połowę przeznaczyć mogą na wybrane przez siebie samodzielnie działania. Tematyka energetyczna nie jest medialna, ale realne oszczędności przemawiają do ludzi – zatrudniony przez Słupsk elektryk miejski wygenerował ogromne oszczędności na samej aktualizacji wysokości mocy zamówionych przez miasto.

Odbiorcy końcowi stanowią 20% rynku, wskazywał dyrektor ds. badań i analiz Forum Energii Andrzej Rubczyński, co odpowiada 15 mld PLN przychodów polskiej energetyki. Istotny jest także udział tej grupy w zimowym szczycie. Istnieją duże potencjały oszczędności - zmieniając strukturę taryf można byłoby wysyłać bodźce cenowe i tym samym wywoływać w systemie oczekiwane rezultaty. Na przykładzie obowiązujących taryf dwustrefowych, które dotyczą 15% użytkowników, widać, że rozumiane są one właściwie i użytkownicy odpowiednio na sygnały reagują. Sięgnięcie po potencjalne korzyści to motywacja do zmiany, ale warunkiem jest informacja o indywidualnym zużyciu energii. Warto dodać, iż istnieją już rozwiązania ukazujące bieżące zużycie energii (nakładki na gniazdka, liczniki). Dr Andrzej Kassenberg z Instytutu na rzecz Ekorozwoju dodał, że ubóstwo ekonomiczne pokrywa się z energetycznym jedynie w 30% - duże rachunki pozostałych osób wynikają z marnotrawienia energii.

Nagranie panelu 1:

Konferencja “Konsument na rynku energii – aktualne wyzwania”, cz. 1 - Heinrich Boell Stiftung Warszawa

Watch on YouTube

Te treści zewnętrzne wymagają Twojej zgody. Prosimy o zapoznanie się z naszą polityką prywatności.

Dyskusję w ramach drugiego panelu „Nowy ład dla konsumentów energii w UE” rozpoczął poseł Zbigniew Gryglas, krytycznie oceniając połączenie funkcji regulacyjnych z właścicielskimi dokonane w energetyce przez obecny rząd. „Dodatkowo brak długofalowej strategii państwa w tym obszarze blokuje jakiekolwiek inwestycje”, stwierdził. Jego zdaniem postęp zachodzący w technologiach magazynowania energii może odwrócić trendy widoczne w polskiej energetyce, niemniej jednak konieczna jest wizja długofalowego rozwoju. Dodatkowo potencjał energetyki obywatelskiej nie jest uwzględniany w prowadzonej polityce. Dr Krzysztof Księżopolski ze Szkoły Głównej Handlowej zwrócił uwagę na powiązanie modelu rozproszonej energetyki z bezpieczeństwem energetycznym. Jego zdaniem kryzys w UE trwa od 2008 roku – Unia nie jest już liderem w globalnym wyścigu ku niskoemisyjności - i pakiet zimowy jest swego rodzaju „ucieczką do przodu”.

„Przede wszystkim musimy wiedzieć, za co płacimy – a na pytanie, ile kosztuje w Polsce energia z węgla, trudno znaleźć jedną odpowiedź. Polska polityka energetyczna to raczej zbiór życzeń niż konkretna strategia – a np. Energiewende w Niemczech to efekt procesu politycznego, co czyni tę wizję stałą i konsekwentnie realizowaną”, zaznaczył.

W kontekście słabnącej roli UE (i zwrotu ku konsultacjom międzyrządowym jako sposobu podejmowania decyzji), faktu, że definiowanie miksu energetycznego pozostawione jest w gestii państw członkowskich, braku wezwania w pakiecie zimowym do dekarbonizacji (i wewnętrznymi sprzecznościami w dokumencie), a także w obliczu tego, iż rozwój OZE możliwy jest jedynie poprzez wsparcie taryfami gwarantowanymi pojawia się pytanie, czy wizja w Pakiecie zawarta jest w ogóle możliwa do zrealizowania – tak w Polsce, jak i w samej Unii. „Z perspektywy społeczeństwa i human security lepiej jest płacić za lokalne i krajowe OZE niż za importowaną ropę czy gaz”, uznano zgodnie. Dr Piotr Bogdanowicz z Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego zaakcentował, że Unia powinna nie tylko definiować cele długofalowe, ale także reagować na bieżący rozwój sytuacji i to w szerokim kontekście. Ekspert ds. energii Dariusz Szwed dodał, że efektywność energetyczna powinna być priorytetem, dopiero na drugim miejscu trzeba stawiać rozwój odnawialnych źródeł energii.

Kwestie społeczne – jak ubóstwo energetyczne – są dla Unii nadrzędne wobec klimatycznych. Zdaniem Szweda miasto jest brakującym ogniwem działań przedstawionych w dokumentach unijnych – i warto spojrzeć na pakiet jako szansę na zlokalizowanie gospodarki niskoemisyjnej. Partycypacja jest także interesem, o który warto walczyć z pozycji konsumenta. Na wagę rozporządzenia o governance, będącego częścią pakietu, i zawartego w nim obowiązku negocjowania przez państwa członkowskie swoich planów energetyczno-klimatycznych, zwrócił uwagę dr Marcin Stoczkiewicz. W swoich komentarzach publiczność podnosiła temat faktycznej realizacji klastrów, a także stopnia skomplikowania i wielości regulacji prawnych dotyczących konsumentów i prosumentów, co wielokroć zniechęca do inwestowania w OZE. Podkreślano także konieczność wypracowania długofalowej wizji strategii energetycznej na poziomie Polski, rozmawiania o prawdopodobnych podwyżkach cen energii w przyszłości oraz potrzebę rozwijania konkretnych narzędzi na poziomie UE (EU-ETS).

Nagranie panelu 2: