Ekonomia i płeć

Ekonomia feministyczna jest jednym z najprężniej rozwijających się nurtów we współczesnych naukach ekonomicznych. Wprawdzie tzw. kwestie dotyczące sytuacji kobiet pojawiały się już wcześniej w analizach ekonomicznych, ale dopiero w latach osiemdziesiątych wprowadzono płeć społeczno-kulturową (gender) jako nową kategorię analityczną, rozpatrywaną w kategoriach relacji władzy. Odwołując się do marksistowskiej siatki pojęciowej lub ekonomii instytucjonalnej, ekonomistki feministyczne zakwestionowały podejście ekonomii ortodoksyjnej, skupiającej się na racjonalnych wyborach „człowieka ekonomicznego” i mitologizującej mechanizmy rynkowe. Z biegiem lat zaczęło się rozszerzać spektrum problemowe ekonomicznych analiz feministycznych: od zakwestionowania dotychczasowej metodologii i celów ekonomii do zaproponowania alternatywnego modelu polityki gospodarczej. Opracowania z zakresu ekonomii feministycznej dotyczą m.in. sytuacji kobiet na rynku pracy, redystrybucji, płatnej i nieodpłatnej pracy, badania budżetu czasu, rozwoju gospodarczego, ubóstwa, polityki handlowej i rozwojowej, krytyki neoliberalnej polityki makroekonomicznej i programów dostosowania strukturalnego, krytyki instytucji finansowych narzucających tzw. „konsensus waszyngtoński” (Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Światowa Organizacja Handlu), aż po najnowsze analizy dotyczące skutków obecnego kryzysu finansowego i gospodarczego z perspektywy równości płci.

Jak podają autorki Feministycznego słownika pojęć z ekonomii, Ewa Charkiewicz i Anna Zachorowska-Mazurkiewicz (powołując się na prof. Diane Elson, jedną z najbardziej znanych ekonomistek feministycznych), w ekonomii feministycznej można wyróżnić dwa podejścia: feministyczną ekonomię neoklasyczną oraz krytyczną ekonomię feministyczną. Ta pierwsza skupia się przede wszystkim na dyskryminacji kobiet na rynku pracy, wertykalnej segregacji ze względu na płeć (szklany sufit, lepka podłoga, ruchome schody), dysproporcji w zarobkach kobiet i mężczyzn, nieodpłatnej pracy domowej. Ta druga pokazuje, że kobiety zostały wykluczone jako podmiot z teoretycznego dyskursu ekonomii, nie liczą się jako pracujące i gospodarujące podmioty. Wprowadza też nowe tematy: redefinicję pracy jako nie tylko produkcyjnej, ale także opiekuńczej, relacje między rynkiem i gospodarką opiekuńczą, reprodukcję społeczną, krytykę dyskursu neoliberalnego determinującego obecną politykę makroekonomiczną. Jednym z ważniejszych zagadnień jest przejście od teorii racjonalnego wyboru do problemu zabezpieczenia.

Feminizm w naukach ekonomicznych na tyle silnie się ugruntował, że w 1993 roku powstało Międzynarodowe Stowarzyszenie na rzecz Ekonomii Feministycznej (IAFFE), które oprócz corocznych konferencji i debat wydaje także czasopismo „Feminist Economics”.

W Polsce natomiast temat to wciąż nowy. Ekonomia feministyczna jako nowa interdyscyplinarna gałąź wiedzy akademickiej nie znalazła miejsca na polskich uczelniach ani w dyskursie publicznym w polskich mediach. Polscy ekonomiści, uwiedzeni doktryną neoliberalną i mitem wolnego rynku, nie wyobrażają sobie innego dyskursu i budowania polityki makroekonomicznej na innych podstawach, tak żeby w większym stopniu uwzględniała ona wymiar społeczny i kwestie równości płci.

Nie znaczy to jednak, że nie pojawiły się inicjatywy w tym obszarze. Od kilku lat Think Tank Feministyczny próbuje budować nowy dyskurs społecznej i ekonomicznej krytyki feministycznej, na przykład poprzez Bibliotekę Online, prowadząc własne badania i publikując analizy. Spośród organizacji kobiecych Koalicja KARAT i Stowarzyszenie Współpracy Kobiet NEWW-Polska jako pierwsze zajęły się tematem ekonomii z perspektywy równości płci. W ubiegłym roku Fundacja Feminoteka, przy wsparciu finansowym Przedstawicielstwa Fundacji im. Heinricha Bölla w Polsce, wydała raport dotyczący skutków kryzysu finansowego Kobiety na „zielonej wyspie”. Kryzys w Polsce z perspektywy gender.

Zdając sobie sprawę z deficytu wiedzy w tym obszarze, ale także dlatego, że od lat ekonomia i płeć jest ważnym tematem w działalności Fundacji im. Heinricha Bölla (zwłaszcza biur w Berlinie i Waszyngtonie), przygotowaliśmy dossier Ekonomia i płeć. Publikujemy w nim klasyczne teksty z ekonomii feministycznej. Będziemy zamieszczać prace nie tylko autorek i autorów z krajów, gdzie ekonomia feministyczna jest bardziej zaawansowana, ale także polskich ekspertek i ekspertów.

 

Rania Antonopoulos, Kryzys gospodarczy i finansowy: ocena z perspektywy równości płci

Lourdes Beneria, Kobiety i płeć w ekonomii – przegląd zagadnienia

Nilüfer Çağatay, Budżet pod kątem płci i nie tylko: feministyczna polityka fiskalna w kontekście globalizacji

Nilüfer Çağatay i Korkut Ertürk, Globalizacja i płeć: perspektywa makroekonomiczna

Julie A. Nelson, Wybór czy zabezpieczenie? Płeć i definicja ekonomii

Gita Sen, Gender mainstreaming w ministerstwach finansów

Iza Desperak, Dług, czyli permanentny kryzys