Niebezpieczne związki. Macierzyństwo, ojcostwo i polityka

Na czym polega proces upolitycznienia macierzyństwa i ojcostwa we współczesnej Polsce? W jaki sposób dyskursy, reprezentacje i praktyki macierzyńskie są kształtowane przez poszczególnych aktorów społecznych np. państwo, Kościół Katolicki czy ruchy społeczne? Książka dr Renaty Hryciuk i dr Elżbiety Korolczuk bada różne aspekty polityki społecznej, porównuje ruchy społeczne wokół rodzicielstwa w Polsce i Rosji, analizuje upolityczniania rodzicielstwa w perspektywie historycznej oraz komentuje wpływ procesów globalnych na opiekę. Zbiór łączy perspektywę akademicką z podejściem działaczek i działaczy społecznych oraz osób zaangażowanych w tworzenie polityk państwa.

Koncepcja książki wynika z założenia, że macierzyństwo czy ojcostwo to nie tylko biologiczny fakt, czy sfera indywidualnego doświadczenia, ale także instytucja społeczna (Rich 2000). W praktyce rodzicielstwo staje się polem ścierania się różnych koncepcji rozwoju społecznego, a państwo stara się wpłynąć na wizerunek rodzica – szczególnie matki – i na praktyki w tym zakresie. Ponadto dyskursy, których używa państwo – jak podkreśla Yuval-Davis (1997) – zależą od momentu historycznego i sił politycznych będących u władzy, np. w polskim kontekście silnie zaznacza się wpływ doktryny katolickiej i nacjonalizmu.

Kobiety i mężczyźni nie są jednak wyłącznie obiektem manipulacji, lecz w różny sposób starają się kształtować zarówno sferę indywidualnych decyzji, jak i polityki państwa. W Polsce przykładem takich działań może być ruch na rzecz przywrócenia Funduszu Alimentacyjnego, czy aktywność Stowarzyszenia na Rzecz Leczenia Niepłodności i Wspierania Adopcji „Nasz Bocian”, ale też działalność Fundacji „Rodzić po ludzku”. Także oddolne działania ojców aktywnie wpływają na rozwiązania prawne oraz praktykę, np. w obszarze ochrony zdrowia, czy polityki społecznej, choć ich wizje pożądanych rozwiązań są często różne. Do kwestii macierzyństwa i ojcostwa odwołują się też reprezentanci państwa, gdy kładą nacisk na zwiększenie dzietności jako lekarstwa na demograficzną zapaść Polski, starają się zwiększyć udział kobiet w rynku pracy w ramach stymulowania wzrostu gospodarczego, bądź przerzucają koszty opieki nad osobami zależnymi (nie tylko dziećmi, ale i osobami starszymi) na kobiety.

Warto poszczególnej zwrócić szczególną uwagę na wywiady z reprezentantkami niektórych inicjatyw mobilizujących osoby z różnych środowisk działających na rzecz upolitycznionego rodzicielstwa. To przykłady różnorodności form obywatelskiej samopomocy w sytuacji niewystarczającego wsparcia w sferze polityki społecznej. Jak podkreślała Elżbieta Korolczuk podczas prezentacji książki 29 stycznia w Krytyce Politycznej w Warszawie, w takie inicjatywy angażują się osoby o zróżnicowanych poglądach politycznych, których wspólnym mianownikiem jest brak zaufania do polityki państwa w tym zakresie.  Na spotkaniu ujęto tradycyjnie „matkofobiczne tendencje” w polskim dyskursie politycznym w nieco szerszy socjologiczny sposób jako wpisujące się one w nowy schemat ciągle narastających konfliktów społecznych między rodzicami jako „posiadaczami dzieci” i osobami bezdzietnymi – dwoma grupami, które mają wyraźnie inne oczekiwania wobec zarządzania polityką społeczną i korzystania z przestrzeni publicznej.

Nagranie audio z premiery książki do odsłuchania.

Relacja z Akademii Femistycznej z udziałem dr. Korolczuk na temat rodzicielstwa w Polsce

Fragment "Konteksty upolitycznienia macierzyństwa i ojcostwa we współczesnej Polsce"

Książka „Niebezpieczne związki” jest pokłosiem konferencji pt. „Macierzyństwo i polityka – niebezpieczne związki” zorganizowanej została przez Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Warszawskiego oraz Fundację im. Heinricha Bölla, w dniach 28-29 września 2012 roku na Uniwersytecie Warszawskim. Tom stanowi zarazem kontynuację analiz zamieszczonych w opublikowanej przez Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego w 2012 roku książki „Pożegnanie z Matką Polką? Dyskursy, praktyki i reprezentacje macierzyństwa we współczesnej Polsce” pod red. Renaty E. Hryciuk i Elżbiety Korolczuk.