Konwencja Rady Europy o przeciwdziałaniu przemocy wobec kobiet (tzw. Konwencja Stambulska) wskazuje na przemoc ekonomiczną jako na jeden z czterech głównych rodzajów przemocy wobec kobiet. Jest to jeden z najcięższych czynników utrudniających kobietom wydostanie się z przemocowej relacji – z powodu zależności ekonomicznej.
Niestety pojęcie przemocy ekonomicznej nie znajduje właściwego rozpoznania w debacie publicznej i przepisach, które skupiają się na koncepcji przemocy w rodzinie. Istnieje bardzo mało polskich materiałów naukowych na ten temat, a materiały zagraniczne są nieznane, nierozpowszechnianie. W debacie o przemocy zdecydowanie brakuje aspektu ekonomicznego. Bez wiedzy o problemie nie da się mu przeciwdziałać. Bez odpowiednich badań i rekomendacji instytucje publiczne nie są przygotowane do zwalczania zjawiska.
Celem projektu „Przemoc ekonomiczna – diagnoza problemu równouprawnienia płci i debata o przeciwdziałaniu”, który prowadzi Obserwatorium Równości Płci Instytutu Spraw Publicznych we współpracy z Fundacją im. Heinrich Bölla, jest zdobycie wiedzy na temat przemocy ekonomicznej w Polsce oraz opracowywanie rekomendacji na rzecz zwiększania świadomości decydentów, ekspertów i ekspertek oraz opinii publicznej. Działania obejmują przeprowadzenie pionierskich badań na temat przemocy ekonomicznej i rozpoczęcie dyskusji na temat sposobów skutecznego przeciwdziałania jej i pomocy osobom, które jej doświadczają.
Badania opinii publicznej zaprezentowano w ramach „16 dni przeciw przemocy” podczas debaty „Miłość, przemoc i pieniądze. Polki i Polacy o przemocy ekonomicznej” z udziałem Prof. Małgorzaty Fuszary, Pełnomocniczki Rządu ds. Równego Traktowania. Infografiki.
Podsumowanie wyników projektu odbyło się 15 kwietnia 2015 roku w ramach okrągłego stołu "Przemoc ekonomiczna – prawo i przeciwdziałanie" – dialogu między partner(k)ami społecznymi, ekspert(k)ami i przedstawiciel(k)ami administracji rządowej odnośnie do najlepszych propozycji zmian, które mogłyby zostać wdrożone jako konsekwencja ratyfikacji Konwencji Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej.
Celem seminarium była konstruktywna dyskusja na temat wyzwań, jakie stoją przed polską administracją i systemem pomocy osobom doświadczającym przemocy, oraz na temat konkretnych propozycji odpowiedzi na potrzebę przeciwdziałania przemocy ekonomicznej, opartych na wiedzy eksperckiej i dobrych praktykach z innych krajów. Wśród zaproszonych gości głos zabrali między innymi przedstawicielki/e Ministerstwa Sprawiedliwości, Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, biura Rzecznika Praw Obywatelskich, Niebieskiej Linii, organizacji eksperckich i pozarządowych.
Podczas inauguracji seminarium dyrektorka Fundacji im. Heinricha Bölla Irene Hahn-Fuhr przypomniała główne założenia projektu: „Przemoc ekonomiczna ogranicza fundamentalną i podstawową wartość, jaką jest prawo do samostanowienia. Stoi na przeszkodzie w osiągnięciu równości, rozwoju, sprawiedliwości społecznej i dobrostanu. Rzetelne i kompleksowe badania są warunkiem efektywnego przeciwdziałania temu zjawisku, które dzięki nagłaśnianiu przestanie być tabu.”
Wstęp do seminarium wygłosiła ministra prof. Małgorzata Fuszara, Pełnomocniczka Rządu ds. Równego Traktowania zwracając szczególną uwagę na to, że „nikt nie może jednostronnie decydować o dystrybucji środków, przeznaczonych na zwalczanie przemocy ekonomicznej. Nie powinno się o te środki prosić”.
Prezentacja wyników projektu stanowiła podstawę dyskusji i komentarzy zaproszonych ekspertów i ekspertek, organizacji pozarządowych i partnerów społecznych. Aleksandra Niżyńska z Obserwatorium Równości Płci ISP zwróciła uwagę na to „jak złożone są nieraz przejawy przemocy ekonomicznej i bez jasnego zaadresowania tego rodzaju przemocy jako odrębnego zjawiska trudno będzie ją zwalczać”. Agata Chełstowska z ISP zaznaczyła „przemoc ekonomiczna powinna zostać przeniesiona do prawa karnego, a nie tak jak teraz, postępowanie administracyjne, ponieważ zawsze jest oprawca i jest ofiara”. Renata Durda z Niebieskiej Linii podkreśliła, że przemoc ekonomiczna jest wyzwaniem zarówno dla jej ofiar, jak i dla samego wymiaru sprawiedliwości, a Wanda Mende z Komendy Głównej Policji dodała, że ten rodzaj przemocy w Polsce jest nieuregulowany do tego stopnia, że funkcjonariusze/ki policji do zagadnienia przemocy ekonomicznej „podchodzą na wyczucie i subiektywnie”. Wszyscy komentatorzy/ki byli zgodni z tym, że zagadnienie przemocy ekonomicznej wymaga pilnych rozwiązań systemowych, a sam ten rodzaj przemocy powinien być zdefiniowany i odrębnie rozpatrywany przez polskie prawo.
W trzeciej części programu odbył się okrągły stół, otwarta debata z przedstawiciel(k)ami instytucji publicznych. Prokurator dr Lidia Mazowiecka zaznaczyła, że „w polskim prawie są środki dla przeciwdziałania przemocy ekonomicznej, problem jednak polega na tym, że trzeba umieć czytać prawo i prawidłowo z niego korzystać”. Z kolei, adwokat Grzegorz Wrona zwrócił szczególną uwagę na zjawisko przemocy w związkach partnerskich i na trudności z jej zwalczaniem, wynikające z nieuregulowanego prawnie statusu takich związków, zaznaczając, że „problem przemocy ekonomicznej nie zostanie rozwiązany póki nie zostanie rozwiązany problem związków partnerskich”. Głównymi wnioskami okrągłego stołu oraz debaty było stwierdzenie faktu, że przemoc ekonomiczna jest w Polsce zjawiskiem powszechnym i wielowymiarowym, a w działania prewencyjne i naprawcze bardziej zaangażować powinno się zarówno państwo, jak i społeczeństwo obywatelskie. Ten rodzaj przemocy jest bardzo ograniczający i poniżający w Polsce XXI wieku. W krajowym prawodawstwie istnieją przepisy zwalczające przemoc ekonomiczna, natomiast są one często niedopracowane lub nieczytelne, co utrudnia zwalczanie tego problemu.
Baza wiedzy na temat przemocy ekonomicznej i projektu:
-
Prezentacja wyników badania - prezi: wyniki badania jakościowego i case study zespołów interdyscyplinarnych
-
Analiza dr Ewy Lisowskiej "Przemoc ekonomiczna wobec kobiet" wydana przez Instytut Spraw Publicznych
Przekaz medialny:
- Wywiad z ekspertkami Agatą Chełstowską i Aleksandrą Niżyńską „Przemoc ekonomiczna. Na krótkiej smyczy” w Wysokich Obcasach
-
Felieton Hanny Samson "Nie zajmuje się domem, bo nie jest kobietą"
-
Felieton dr Agnieszki Graff "Mężczyzna, który zabiega o majątek, jest zaradny"
-
Wywiad Przemysława Wilczyńskiego z Agatą Chełstowską w Tygodniku Powszechnym "Badania przemocy ekonomicznej: co dziesiąty z nas ofiarą"
-
Audycja "Niepłacenie alimentów do też przemoc" z Agatą Chełstowską, Agnieszką Szałachowską i Małgorzatą Kolińską-Dąbrowską w programie "Dość przemocy!" w TOK FM
-
Artykuł na witrynie TOK FM "Przemoc to nie tylko znęcanie się. Polskie kobiety walczą o alimenty i podział majątku"
-
Relacja z seminarium w Gazecie Wyborczej "Miliardy niezapłaconych alimentów to przemoc"
-
Audycja "Jak walczyć z przemocą ekonomiczną?" z Agatą Chełstowską, Aleksandrą Niżyńską i mec. Grzegorzem Wroną w programie "Dość przemocy!" w TOK FM
- Wywiad z Aleksandrą Niżyńską i Agatą Chełstowską "Przemoc ekonomiczna ma różne formy, ale trzeba ją prawnie zdefiniować" w Gazecie Wyborczej
- Artykuł Przemysława Wilczyńskiego "Przemoc ekonomiczna w polskich domach" w Tygodniku Powszechnym
- Wywiad z Agatą Chełstowską "Stop przemocy – nie tylko fizycznej" na antenie Polskiego Radia
- Notatka PAP i rozmowa z Aleksandrą Niżyńską i Agatą Chełstowską "Ofiara przemocy musi być supermenedżerką swojego przypadku"
- Rozmowa w Audycji "Dość Przemocy!" w TOK FM
- Felieton dr Agnieszki Graff "O lajkach i alimentach"
- Wprost o badaniach opinii publicznej - "Konwencja niezgody"
- Reportaż o przemocy ekonomicznej w Polsacie
Nagranie debaty eksperckiej
Nagranie okrągłego stołu
Seminarium "Przemoc ekonomiczna - prawo i przeciwdziałanie" cz. II - Heinrich Boell Stiftung Warszawa
Watch on YouTube
Wnioski z debaty zostaną włączone do raportu końcowego, który ukaże się w połowie maja.
Mamy nadzieję, że dzięki projektowi lepiej unaocznia potrzebę zmian oraz traktowania działań antydyskryminacyjnych i równościowych jako zadanie publiczne społeczeństwa i organów państwa.
