Teoria i praktyka zrównoważonego rozwoju – rys historyczny i apel na przyszłość

Dom na krawędzi

30. rocznicę ogłoszenia Raportu Brundtland „Nasza wspólna przyszłość” upamiętniła konferencja poświęcona sposobom na poprawę jakości życia ludzi bez rabunkowej eksploatacji ziemskich zasobów naturalnych. Podczas spotkania przyjęto Apel Warszawski o zrównoważony rozwój świata.

Komitet Organizacyjny konferencji*

Raport „Nasza wspólna przyszłość” opracowany przez Światową Komisję Środowiska i Rozwoju ONZ, obradującą pod przewodnictwem Gro Harlem Brundtland (ówczesną premier Norwegii), stanowił kamień milowy we wprowadzeniu i zrozumieniu idei zrównoważonego rozwoju. Stwierdzono, że „na obecnym poziomie cywilizacyjnym możliwy jest rozwój zrównoważony, to jest taki rozwój, w którym potrzeby obecnego pokolenia mogą być zaspokojone bez umniejszania szans przyszłych pokoleń na ich zaspokojenie”.  Wyróżniono trzy główne obszary, w których niezbędna jest integracja działań: wzrost gospodarczy i równomierny podział korzyści, ochrona zasobów naturalnych i środowiska oraz rozwój społeczny. Raport stanowił podstawę do zorganizowania w Rio de Janeiro w 1992 r. konferencji ONZ tzw. Szczytu Ziemi.

Konferencja zorganizowana przez Instytut Ekologii i Bioetyki Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, miasto stołeczne Warszawę i Instytut na rzecz Ekorozwoju (InE) była zarazem okazją do celebrowania 25-lecia Fundacji InE i 15-lecia Instytutu Ekologii i Bioetyki Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Spotkanie otworzył rektor Uniwersytetu Jego Magnificencja ks. Prof. Stanisław Dziekoński. Wśród gości honorowych głos zabrali Wiceprezydent Warszawy Michał Olszewski i Filip Kochan - przedstawiciel Banku Światowego, a także odczytano przemówienie od Pani Dr Gro Harlem Brundtland oraz Podsekretarza Stanu Adama Hamryszczaka z Ministerstwa Rozwoju, które objęło patronat nad tym wydarzeniem.

Konferencja zgromadziła 356 osób, które wzięły udział zarówno w sesjach ogólnych, jak i w spotkaniach w ośmiu sekcjach tematycznych. Uczestniczki i uczestnicy reprezentowali ponad 170 instytucji takich jak: wyższe uczelnie, ośrodki naukowo-badawcze, organy administracji rządowej i samorządowej, organizacje pozarządowe, przedsiębiorstwa, szkoły oraz osoby indywidualne, którym na sercu leży troska o przyszłe pokolenia. Konferencji towarzyszyła też wystawa Uniwersyteckiego Centrum Badań nad Środowiskiem i Zrównoważonym Rozwojem UW obejmująca ponad 30 posterów nt. edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju na poziomie uniwersyteckim. Ponadto przedstawiono mapy klimatyczne Warszawy wypracowane w ramach projektu ADAPTCITY.

*Komitet organizacyjny

Instytut Ekologii i Bioetyki UKSW

M. St. Warszawa

Fundacja „Instytut na rzecz Ekorozwoju”

ks. dr hab. Zbigniew Łepko, prof. UKSW

Leszek Drogosz

dr Andrzej Kassenberg

ks. dr hab. Ryszard Sadowski, prof. UKSW

 

dr Wojciech Szymalski

 

Na zakończenie konferencji uczestniczki i uczestnicy przyjęli Apel Warszawski o zrównoważony rozwój świata:

Zebrani w dniu 20 marca 2017 r. na konferencji poświęconej teorii i praktyce zrównoważonego rozwoju z okazji 30. rocznicy ogłoszenia Raportu Brundtland, zabieramy głos w imieniu reprezentowanych przez nas środowisk intelektualistów, przedsiębiorców, organizacji pozarządowych, administracji rządowej i samorządowej, mediów oraz uczniów i studentów. Świadomi wyzwań, przed którymi staje dziś ludzkość, jesteśmy przekonani o konieczności połączenia wysiłków wszystkich ludzi dobrej woli na rzecz zrównoważonego rozwoju świata - bezpiecznego miejsca życia obecnych i przyszłych pokoleń. Jesteśmy ponadto przekonani, że tylko trafne teorie kryzysu środowiskowego pozwolą wypracować adekwatne do zagrożeń praktyczne strategie ich przezwyciężenia. Warunkiem powodzenia tego przedsięwzięcia jest więc konsekwentne współdziałanie wyznaczone odpowiedziami na pytania: gdzie jesteśmy? co nam zagraża? jak przezwyciężyć niekorzystne megatrendy? i jaka w tym kontekście jest sytuacja Polski?

Gdzie jesteśmy?

Trzydziestoletni wpływ Raportu Brundtland na kierunek rozwoju świata można oceniać dwojako: z jednej strony obserwuje się coraz szersze zainteresowanie problematyką zrównoważonego rozwoju, z drugiej zaś niepokojący wzrost zagrożeń środowiska oraz ładu społecznego i gospodarczego. Optymizmem napawa ogłoszenie przez ONZ Celów zrównoważonego rozwoju przyjętych 25 września 2015 r., które powinny być osiągnięte do roku 2030. Niepokojem natomiast napawa coraz szybsze wyczerpywanie się zasobów naturalnych, utrata różnorodności biologicznej, niezrównoważona konsumpcja napędzana przez gospodarkę linearną, nasilające się emisje i koncentracje zanieczyszczeń, powiększające się obszary ubóstwa, ograniczanie roli społeczności lokalnych oraz przybierająca na sile skala uchodźctwa.

Co nam zagraża?

Analiza aktualnych megatrendów pozwala określić kierunek, w którym podąża świat konfrontowany z narastającymi wyzwaniami. Na szczególną uwagę w tym względzie zasługują: pogłębiające się rozbieżności struktur wiekowych populacji regionów świata, narastająca urbanizacja świata, podatność na choroby i ryzyko pandemii, coraz szybsze zmiany technologiczne o rozbieżnych konsekwencjach, pogłębiająca się wielobiegunowość świata, zaostrzenie konkurencji o zasoby, rosnąca presja na ekosystemy, coraz groźniejsze skutki zmiany klimatu oraz zwiększające się zanieczyszczenie środowiska.

Jak przezwyciężyć niekorzystne megatrendy?

Warunkiem przezwyciężenia niekorzystnych megatrendów jest stworzenie takiej wizji rozwoju cywilizacji w XXI wieku, która uwzględniałaby przede wszystkim:

a) wdrożenie cyrkulacyjnej gospodarki umiaru;

b) wprowadzenie takiego dostępu do dóbr, który wszystkim ludziom umożliwi godziwe warunki życia;

c) wypracowanie efektywnej społecznie, ekonomicznie i przyrodniczo alokacji środków;

d) promocja partycypacyjnego sposobu podejmowania decyzji, który uwzględnia zaangażowanie przedsiębiorstw i społeczeństwa obywatelskiego;

e) propagowanie jakości życia obecnego i przyszłych pokoleń, opartego na jasno określonych, nieegocentrycznych systemach wartości;

f) udostępnienie edukacji wszystkim obywatelom przez całe życie.

Sytuacja Polski

Dokonana w 1989 r. transformacja ustrojowa pozytywnie wpłynęła na podejście Polski do zrównoważonego rozwoju. Wprowadzenie gospodarki rynkowej z jednej strony przyczyniło się do efektywniejszego wykorzystania zasobów naturalnych i energii oraz spowodowało zmniejszenie zanieczyszczeń środowiska; z drugiej zaś, przynajmniej w początkowym okresie, zaostrzyło napięcia społeczne ze względu na utrzymujące się bezrobocie oraz poszerzenie się skali ubóstwa. Budowa systemu demokratycznego ukazała jednocześnie konieczność rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, które może spożytkować pozytywny wpływ zmian środowiskowych i zniwelować negatywny wpływ przemian społecznych. Ujawnione w tym zakresie pozytywne tendencje w rozwoju Polski zostały wzmocnione dzięki akcesowi do Unii Europejskiej w 2004 r. i pozyskanym z niej środkom finansowym. Dzięki temu wydatkowano znaczne nakłady na ochronę środowiska, przyczyniając się do poprawy jego stanu.

Przemianom społecznym w Polsce towarzyszyły równoległe przemiany gospodarcze, które spowodowały wzrost poziomu życia dużej części społeczeństwa, co doprowadziło do wzrostu konsumpcji, wzrostu śladu ekologicznego i produkcji odpadów. Ponadto środowisko przyrodnicze i zdrowie ludzi zostały narażone na niebezpieczeństwo zanieczyszczeń chemicznych, spowodowanych rozproszoną presją na środowisko i brakiem dostatecznej świadomości ekologicznej. Zmiana tego niekorzystnego kierunku wymaga konsekwentnego wprowadzania elementów tzw. zielonej gospodarki, którą charakteryzuje: rozwój energetyki odnawialnej, poprawa efektywności zasobowej i energetycznej, rozwój ekologicznych gospodarstw i przetwórstwa żywności, dowartościowanie transportu szynowego, publicznego i niezmotoryzowanego, rozwój ekoturystyki oraz ekoinnowacji.

W tej sytuacji strategia rozwoju Polski wymaga wypracowania i wdrażania takich działań, które zgodnie z art. 5 Konstytucji RP umożliwią realizację zrównoważonego rozwoju opartego na równoprawnym traktowaniu trzech kapitałów: społecznego, gospodarczego i przyrodniczego. To zaś oznacza między innymi:

a) w sferze społecznej:

  • wzmocnienie kapitału społecznego jako kapitału wzajemnego zaufania;
  • zabezpieczenie jakości życia obecnego i przyszłych pokoleń;
  • konsekwentne respektowanie zasady subsydiarności i partycypacji na wszystkich szczeblach struktury społecznej;
  • prowadzenie systematycznej edukacji społeczeństwa na rzecz zrównoważonego rozwoju.

b) w sferze gospodarczej:

  • przechodzenie od nieefektywnej gospodarki linearnej do cyrkulacyjnej gospodarki umiaru;
  • kreowanie zrównoważonej konsumpcji podkreślającej znaczenie dóbr niematerialnych;
  • dążenie do wzrostu produktywności zasobów i poprawy efektywności ich użytkowania;
  • wdrażanie nowej generacji innowacyjności promującej rozwiązania inteligentne;
  • uwzględnianie w rachunku ekonomicznym kosztów społecznych i wartości usług ekosystemowych.

c) w sferze przyrodniczej:

  • planowanie tempa wykorzystania zasobów, zwłaszcza nieodnawialnych, jako przejaw sprawiedliwości międzypokoleniowej;
  • wyznaczenie i przestrzeganie limitów zanieczyszczeń;
  • wzmocnienie infrastruktury przyrodniczej kraju i ochrony różnorodności biologicznej wraz z troską o zachowanie funkcji (usług) ekosystemów;
  • tworzenie ładu przestrzennego.

Sygnatariusze niniejszego Apelu zachęcają do podjęcia debaty obywatelskiej nad praktycznymi sposobami wprowadzenia w życie zawartego w nim przesłania oraz do upowszechniania jego treści w różnych środowiskach.

PAMIĘTAJMY, ŻE POŻYCZYLIŚMY ZIEMIĘ OD NASZYCH WNUKÓW

Zawarte w tekście poglądy i konkluzje wyrażają opinie autorów i nie muszą odzwierciedlać oficjalnego stanowiska Fundacji im. Heinricha Bölla.