Energia do zmiany: co dzieje się w Europie wokół społeczności energetycznych?

-To najlepszy moment, żeby rozmawiać o społecznościach energetycznych. To właśnie one okazały się odporne na kryzys energetyczny, który wyjątkowo mocno dotknął Europę - powiedział Achille Hannoset z Dyrekcji Generalnej ds. Energii w Komisji Europejskiej, podczas panelu otwierającego European Energy Communities Forum w Pradze. Widzimy duży wzrost zainteresowania tematem energetyki obywatelskiej i dynamiczny rozwój społeczności m.in. w Austrii i Grecji. Z drugiej strony pojawia się wiele wyzwań takich jak: ograniczenia sieci przesyłowych czy brak środków na zakładanie wspólnot energetycznych i ich rozwój - wyliczał Achille Hannoset. - Komisja Europejska odpowiada na te problemy i jest zdeterminowana, żeby wesprzeć energetykę obywatelską. Zapewnimy finansowanie zarówno na przeprowadzenie badań w tym temacie, jak i na skalowanie procesu - zadeklarował.

Budujemy demokrację energetyczną

Tegoroczne Europejskie Forum Społeczności Energetycznych odbyło się w Pradze i trwało od 13 do 15 maja. W czeskiej stolicy spotkali się przedstawiciele i przedstawicielki wspólnot energetycznych, członkowie i członkinie organizacji pozarządowych oraz eksperci i ekspertki specjalizujący się w temacie energetyki obywatelskiej. Praska edycja odbywała się pod hasłem budowania elementów składowych demokracji energetycznej.

- Zainspirowani słynnym Mostem Karola, łączącym Wschód z Zachodem oraz bogatą historią rzemiosła i wynalazków, przyglądamy się społecznościom energetycznym jako katalizatorom zmian i czynnikowi pomostowemu między ludźmi z różnych środowisk i społeczności. Przeciwko rosnącej polaryzacji oraz niesprawiedliwościom klimatycznym i energetycznym zbiorowe, demokratycznie zarządzane projekty lokalne mogą rozpalić nową nadzieję i wzajemne zaufanie oraz zbudować zrównoważoną przyszłość - opisują myśl przewodnią forum organizatorzy, REScoop - europejska federacja obywatelskich społeczności energetycznych.

Agendę trzydniowego wydarzenia wypełniały warsztaty i sesje dotyczące m.in. legislacji w Unii Europejskiej, inkluzywnej komunikacji, narzędzi internetowych i sposobów finansowania.
- Chcemy wzmocnić nasze wysiłki na rzecz zmiany zasad gry energetycznej, oferując alternatywę dla jednego zwycięzcy, który zgarnie wszystko - czytamy na stronie Europejskiego Forum Społeczności Energetycznych. - Oznacza to pomoc obywatelom, którzy nadal mogą mieć trudności z realizacją swoich projektów, oferowanie spostrzeżeń i wsparcia w zakresie skutecznego propagowania silniejszego uznania politycznego, ale także zgłębienie tego, w jaki sposób społeczny ruch energetyczny może stać się bardziej włączający w stosunku do osób, które dotychczas były niedostatecznie reprezentowane w procesie podejmowania decyzji dotyczących klimatu i energii - wyjaśniają organizatorzy.

Czeska droga do energetyki obywatelskiej

- Muszę przyznać, że czeski sektor energetyki przed długie lata był uśpiony i „obudził” nas dopiero kryzys energetyczny - powiedział Jozef Síkela, czeski Minister Przemysłu i Handlu. - Dzielenie się energią elektryczną w ramach społeczności energetycznych to pierwszy znaczący krok w kierunku modernizacji sektora energetycznego. Umożliwi nam to zmniejszenie kosztów energii, wzmocnienie samowystarczalności energetycznej i lepszą ochronę środowiska. - wyjaśnił minister podczas wystąpienia na Europejskim Forum Społeczności Energetycznych.

Opisując założenia reformy, polityk przyznał, że inspiracją do zmiany systemu były pozytywne przykłady z krajów, które stawiają na energetykę obywatelską, takich jak Austria, Francja czy Niemcy.

- Jest dla nas oczywiste, że przyszłość energetyki będzie zupełnie inna niż rozwiązania, z którymi mamy do czynienia teraz. Skończyły się czasy systemu opartego na kilku dużych operatorach - podkreślił minister Jozef Síkela.

Forum odwiedził także doradca czeskiego Ministerstwa Środowiska Vladimír Sochor, który opowiedział o pierwszym programie rządowym dla społeczności energetycznych. Jego celem jest wsparcie energetyki obywatelskiej w Czechach i wypracowanie modelowych form wspólnot. W ramach grantów nowe społeczności mogą liczyć m.in. na dofinansowanie infrastruktury, dokumentacji technicznej, doradztwa prawnego, szkoleń dla koordynatorów oraz działań promocyjnych. O rządowe wsparcie zaaplikowało 76 projektów, z czego 57 przeszło do drugiego, trwającego obecnie, etapu. Ministerstwo Środowiska zamierza przyznać dofinansowanie o łącznej wartości 3,9 mln euro, a rozpoczęcie realizacji projektów planowane jest na jesień 2024 roku.

Fundusze na społeczności energetyczne

Ważnym pytaniem, na które szukano odpowiedzi podczas tegorocznego forum, było: skąd pozyskać środki na społeczności energetyczne? Eksperci doradzali w tym zakresie zarówno początkującym inicjatywom, jak i doświadczonym spółdzielcom, którzy chcą rozwijać swoją działalność. Podczas jednego z paneli uczestnicy mieli możliwość odwiedzenia stoisk, przy których prezentowano różne formy wsparcia finansowego, takie jak m.in. fundusze unijne, pożyczki bankowe czy granty przyznawane przez organizacje pozarządowe. Warsztaty w formule world cafe pozwoliły uczestnikom poznać zalety i wady każdej ze ścieżek, a także zadać pytania ekspertom.

Pilnujemy unijnych pieniędzy

O funduszach unijnych dostępnych dla społeczności energetycznych opowiadał Krzysztof Mrozek, dyrektor programu Fundusze Europejskie dla Klimatu w Polskiej Zielonej Sieci. - Unia Europejska przekazuje krajom środki na zieloną transformację, ale to na poziomie krajowym i regionalnym podejmowane są decyzje na co dokładnie przeznaczone zostaną fundusze. Dlatego tak ważne jest żeby spółdzielcy i organizacje pozarządowe wywierały presję na rządy i władze wojewódzkie pilnując, aby energetyka obywatelska była ich priorytetem - wyjaśniał Krzysztof Mrozek.

Ekspert zachęcił także do korzystania z merytorycznej pomocy NGO-sów przy aplikowania o fundusze unijne. Przywołał m.in. obywatelskie kryteria dla społeczności energetycznych opracowane przez Polską Zieloną Sieć - Choć proces ubiegania się o środki unijne wydaje się skomplikowany i czasochłonny, i może być sporym wyzwaniem dla początkujących inicjatyw, fundusze te mają wielki potencjał przyspieszenia rozwoju rozproszonej obywatelskiej energetyki - dodał. 

Edukujemy, przekonujemy i zmieniamy nastawienie

Stolik world cafe reprezentujący organizacje filantropijne prowadzili przedstawiciele Fundacji im. Heinricha Bölla. - Naszym celem jest przekonanie obywateli i decydentów do transformacji energetycznej, której ważną częścią są społeczności energetyczne. Dlatego chętnie wspieramy działania rzecznicze, a także społeczne i edukacyjne - wyjaśniała Beata Cymerman, kierowniczka programu Energia i Klimat w warszawskim biurze Fundacji im. Heinricha Bölla. - Fundacja udziela wsparcia m.in. na badania wokół energetyki obywatelskiej oraz raporty skupiające się na prawnych rozwiązaniach dotyczących społeczności energetycznych w różnych krajach - dodaje.

Crowdlending, fundusz narodowy i kooperatywa

Uczestnicy warsztatów mogli przyjrzeć się także ciekawym formom finansowana z Holandii, Wielkiej Brytanii i Portugalii. Holenderski rząd zdecydował się na wsparcie społeczności energetycznych w procesie ubiegania się o pożyczki. W tym celu powołał specjalny fundusz, który będzie zabezpieczeniem zobowiązań zaciąganych przez wspólnoty energetyczne.

Z zupełnie innej formy pomocy mogą skorzystać inicjatywy energetyczne z Wielkiej Brytanii. Od kilku lat z powodzeniem działa tam kooperatywa Energy4All, która pomaga w zbiórce pieniędzy, ale także udziela wsparcie na każdym etapie powstawania i rozwijania społeczności. - Współpracujemy ze społecznościami w celu opracowania innowacyjnych projektów w zakresie energii odnawialnej, następnie zbieramy fundusze potrzebne do realizacji tych projektów, zatrudniamy wysokiej klasy menedżerów projektów do wsparcia procesu budowy, a na koniec współpracujemy z dyrektorami, aby pomóc im zarządzać długofalowymi projektami - czytamy na stronie Energy4All. Do kooperatywy należą już 33 społeczności, które skupiają 17 308 członków. 

Podczas warsztatów poruszono także temat crowdlendingu, czyli finansowania społecznościowego. To formuła, w której bank zastępuje grupa fundatorów, skupiona wokół wspólnego celu. Platforma oparta na tej zasadzie i wspierająca spółdzielnie energetyczne powstała w Portugalii, a obecnie mogą z niej skorzystać inicjatywy energetyczne z całej Europy.

Eurowybory: tak dla energetyki obywatelskiej

Jaka przyszłość czeka społeczności energetyczne w Europie? Nowa kadencja Parlamentu Europejskiego zwiastuje dla nich wiele niewiadomych. Poprzednie porozumienia i koalicje częściowo już nie obowiązują, co oznacza, że w nadchodzących miesiącach orędownicy społeczności energetycznych będą musieli zbudować nowe kontakty w Parlamencie i Komisji, aby zapewnić, że ich obawy pozostaną w centrum prac Komisji.

Czy Unia Europejska utrzyma kurs na energetykę obywatelską czy wykona mocny skręt w stronę dużych operatorów energii? Jedno jest pewne: spółdzielcy i organizację pozarządowe będą pilnować, aby Europa nie zboczyła z trasy i nadal kierowała się w stronę niezależności i bezpieczeństwa energetycznego.

Zawarte w tekście poglądy i konkluzje wyrażają opinie autorki i nie muszą odzwierciedlać oficjalnego stanowiska Fundacji im. Heinricha Bölla.