W ramach nowego badania sprawdzamy, jak można sprawić, by transformacja w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym była sprawiedliwa w skali globalnej. Na tym tle oceniamy pakt dla czystego przemysłu (Clean Industrial Deal), przedstawiony przez Komisję Europejską w lutym 2025.
Pakt dla czystego przemysłu, przedstawiony przez Komisję Europejską 25 lutego 2025 r., umieszcza gospodarkę o obiegu zamkniętym w sercu strategii przemysłowej Unii Europejskiej. To pozytywna zmiana o kluczowym znaczeniu – chodzi nie tylko o to, by przemysł europejski był mniej zależny od importu surowców pierwotnych, ale też o zmniejszenie nieproporcjonalnie dużego w skali światowej zapotrzebowania na surowce w UE. Jednocześnie UE nie może tracić z oczu potrzeby transformacji, która byłaby sprawiedliwa w skali globalnej, również w odniesieniu do gospodarki o obiegu zamkniętym. We wspólnie opublikowanym 7 marca badaniu Germanwatch (organizacja zajmująca się ochroną środowiska i rozwojem) oraz Fundacja im. Heinricha Bölla podkreślają kwestie, które należy uwzględnić w kontekście gospodarki o obiegu zamkniętym, sprawiedliwej w skali globalnej.
W odniesieniu do środków zaproponowanych w pakcie dla czystego przemysłu w obszarze gospodarki o obiegu zamkniętym oznacza to, że tendencje protekcjonistyczne mogą jeszcze pogłębić globalną niesprawiedliwość surowcową, zapowiedziane partnerstwa na rzecz gospodarki o obiegu zamkniętym muszą uwzględniać obawy państw Globalnego Południa, a także powinno się podejmować więcej wysiłków na rzecz ograniczenia wykorzystywania surowców w europejskim przemyśle.
Sugestia protekcjonizmu w odniesieniu do kluczowych surowców
Jeżeli UE nie zrezygnuje z protekcjonistycznego kursu, który obrała, skuteczna ochrona zasobów nie będzie możliwa.
W wersji wstępnej paktu dla czystego przemysłu, która była przedmiotem przecieku, Komisja zaproponowała ustanowienie wzajemnych ograniczeń eksportu złomu i strumieni odpadów obejmujących surowce krytyczne. W wersji ostatecznej jest to jedynie pośrednio sugerowane, a opłaty za eksport surowców krytycznych są rozważane. Jeżeli UE nie zrezygnuje z protekcjonistycznego kursu, który obrała, skuteczna ochrona zasobów nie będzie możliwa. Zdolności recyklingowe w UE w odniesieniu do wielu surowców są dalekie od wystarczających, w związku z czym w najgorszym razie będzie można ponownie wykorzystać mniej surowców. Ponadto, choć dostępność surowców wtórnych na rynku europejskim by się zwiększyła, nie miałoby to miejsca w skali globalnej, co oznacza, że w innych miejscach ilość dostępnych surowców wtórnych byłaby mniejsza. W konsekwencji zapotrzebowanie na surowce pierwotne przesunęłoby się jedynie do innych krajów.
Podejście to stwarza również problemy dla państw i przemysłu Globalnego Południa, które są zależne od surowców wtórnych, co wiązałoby się z pogłębieniem problemu niesprawiedliwej dystrybucji surowców w skali globalnej. Jeżeli te ograniczenia eksportowe dotkną kraje Globalnego Południa, ich dostęp do surowców (wtórnych) ulegnie dalszemu pogorszeniu. W porównaniu z UE mają one dostęp do o wiele mniejszego antropogenicznego zasobu surowców. Nawet jeżeli ograniczenia eksportowe dotyczące określonych strumieni odpadów i określonych krajów Globalnego Południa mogą być w niektórych przypadkach przydatne dla celów zapobiegania problemom środowiskowym i zdrowotnym, potrzebne są odrębne umowy dotyczące poszczególnych państw i regionów. Rozwiązania nie powinny być ustalane jednostronnie przez UE, a wypracowywane w drodze dialogu.
Międzynarodowe partnerstwa na rzecz gospodarki o obiegu zamkniętym
Kolejne narzędzie proponowane w pakcie dla czystego przemysłu to partnerstwa na rzecz gospodarki o obiegu zamkniętym. W badaniu opublikowanym przez Germanwatch i Fundację im. Heinricha Bölla zawarto szereg rekomendacji w tym zakresie (zob. rozdział 5). Takie partnerstwa powinny być na przykład wykorzystywane w celu zwiększania zdolności recyklingowych i przetwórczych wysokiej jakości w państwach Globalnego Południa, które importują złom i towary używane. Powinno się je zaprojektować w taki sposób, by wspierać kraje partnerskie w recyklingu i przetwarzaniu odpadów oraz importowaniu towarów używanych zgodnie z hierarchią postępowania z odpadami oraz wysokimi standardami środowiskowymi i socjalnymi, a także wzmacniać odnośne lokalne i regionalne strategie w zakresie gospodarki o obiegu zamkniętym.
Ponadto partnerstwa na rzecz gospodarki o obiegu zamkniętym powinny nie tylko promować ponowny wywóz surowców krytycznych pochodzących z recyklingu do UE, ale też uwzględniać zapotrzebowanie lokalne. To jedyny sposób, by stworzyć partnerstwo, które będzie służyć interesom obu stron, co jest bardzo ważne w dzisiejszym świecie, zwłaszcza dla ustanowienia stabilnej współpracy międzynarodowej opartej na zaufaniu. Co więcej, ugruntowane modele biznesowe w obszarze przetwarzania i ponownego wykorzystywania produktów i ich komponentów w niektórych krajach mogą zostać wzmocnione. Programy finansowania zaplanowane przez UE na potrzeby gospodarki o obiegu zamkniętym powinno się otworzyć dla krajów Globalnego Południa, aby mogły one odegrać decydującą rolę w globalnej gospodarce o obiegu zamkniętym. Jest to ważne również z perspektywy UE, ponieważ przedsiębiorstwa europejskie prowadzą działalność w skali globalnej i są częścią globalnych sieci w ramach gospodarki o obiegu zamkniętym, w związku z czym są zależne od wzmocnienia gospodarki o obiegu zamkniętym w skali globalnej.
Nieśmiałe podejście do ograniczenia poziomów zużycia surowców
Ponadto dla gospodarki o obiegu zamkniętym, która byłaby sprawiedliwa w skali globalnej, a także dla zrównoważonej odporności europejskiego przemysłu kluczowe znaczenia ma ograniczenie zapotrzebowania na surowce, a tym samym zmniejszenie uzależnienia od importu. Pakt dla czystego przemysłu jest w tym względzie zdecydowanie zbyt mało ambitny. Nowa strategia nie obejmuje na przykład celu ograniczenia bezwzględnego zapotrzebowania na zasoby. Ponadto skupia się w dużej mierze na recyklingu, pomijając inne strategie obiegu zamkniętego takie jak wydłużenie żywotności produktów i ich komponentów. Zapowiedziany przegląd wspólnego systemu VAT w celu ograniczenia obciążeń podatkowych dla towarów używanych to dobry punkt wyjścia w tym względzie. Przegląd powinien być również wykorzystany jako okazja do likwidacji ciężarów podatkowych dla usług sprzyjających gospodarce o obiegu zamkniętym takich jak naprawy.
Więcej na ten temat:
- Nowy raport przygotowany przez Germanwatch i Fundacje im. Heinricha Bölla:
Global Circular Economy: Reflections for a Just Transition - EU Clean Industrial Deal
Ten artykuł ukazał się pierwotnie tutaj: www.boell.de