Białoruś: Dwuznaczny sąsiad UE?

W dniu 3 czerwca 2020 r. odbyła się druga debata online w ramach projektu "Ost/Wschód: Polsko-niemieckie spojrzenie na Wschód". Projekt jest współorganizowany przez Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka Jeziorańskiego oraz Deutsch-Russischer Austausch e.V. (DRA) i jest współfinansowany przez Warszawskie Biuro Fundacji im. Heinricha Bölla oraz Fundację Współpracy Polsko-Niemieckiej.

W debacie udział wzięli Anna Maria Dyner, analityczka ds. Białorusi z Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych oraz Ingo Petz, niemiecki dziennikarz i znawca Białorusi. Debatę poprowadził Adam Balcer, dyrektor programowy Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego.

W trakcie dyskusji prelegenci podkreślali bardzo bliskie związki, jakie istnieją między Białorusią a Rosją w wielu dziedzinach (polityka, gospodarka, wojsko, energetyka, kultura), ale także zaznaczyli, że w chwili obecnej relacje między tymi dwoma krajami są na najgorszym poziomie w ich historii.

Eksperci mówili również o znaczeniu wyborów prezydenckich, które odbędą się w sierpniu tego roku na Białorusi, dla rozwoju stosunków z Unią Europejską, ponieważ protesty i reakcje reżimu mogą doprowadzić do zmiany we wzajemnych relacjach.

Relacja dwustronna Polska-Białoruś (Anna Maria Dyner)

- Stosunki polsko-białoruskie są dość dobre, współpraca w wielu dziedzinach: polityka (liczne wizyty parlamentarne, kontakty techniczne na szczeblu ministrów spraw zagranicznych), obronność (dokument wiedeński i traktat o otwartym niebie), kultura (wiele inicjatyw kulturalnych między krajami, imprezy organizowane przez ambasadę RP w Mińsku, kontakty kulturalne między teatrami i muzeami), stosunki transgraniczne (oba kraje wykorzystują Program UE Polska-Białoruś-Ukraina 2020 do realizacji wielu projektów w regionie transgranicznym), gospodarka (Polska jest jednym z głównych partnerów handlowych Białorusi i jednym z największych inwestorów, współpracują tam główne koncerny naftowe)

- Nierozwiązane kwestie i punkty krytyczne: Sytuacja mniejszości polskiej (na Białorusi istnieją dwa Związki Polaków, jeden uznawany przez Warszawę, jeden uznawany tylko przez Mińsk. Oba kraje, zwłaszcza Białoruś, nie mogą rozwiązać tego problemu); kwestia małego ruchu granicznego od 2010 r.; kwestia energii elektrycznej (ze względu na stanowisko Litwy, Polska odmówiła wykorzystania energii elektrycznej, która będzie produkowana w elektrowni jądrowej na Białorusi); prawa człowieka na Białorusi; wybory i kampania wyborcza (protesty i represje zaszkodziłyby stosunkom Białoruś-UE i Białoruś-Polska); kwestie bezpieczeństwa: zagrożenie ze strony nowych rosyjskich baz wojskowych na Białorusi

Stosunki dwustronne Niemcy-Białoruś (Ingo Petz)

Białoruś nie odgrywa wielkiej roli w niemieckiej polityce zagranicznej, współpraca rozpoczęła się na początku lat 90-tych (przede wszystkim z dwóch powodów: odpowiedzialność historyczna związana z II wojną światową i katastrofa w Czarnobylu). Po stronie rządowej relacje nigdy nie były tak bliskie jak między Białorusią a Polską, ale od 2015 roku (ostatnie wybory prezydenckie) niemieccy i białoruscy politycy i ministrowie zbliżyli się do siebie.

- Wsparcie dla społeczeństwa obywatelskiego (program wsparcia rządu niemieckiego, który finansuje projekty społeczeństwa obywatelskiego, od 2002 roku wsparł około 160 projektów z zakresu edukacji, środowiska, wymiany młodzieży, pamięci, kultury, historii itd. Jest to dość ważny fakt, bo to wsparcie dla ruchów oddolnych)

- Z udziałem niemieckich i białoruskich przedstawicieli, ekspertów i polityków została utworzona grupa zadaniowa, której celem jest ustalenie, w jaki sposób można poprawić stosunki białorusko-niemieckie na różnych płaszczyznach. Dobrym pomysłem w  perspektywie długoterminowej efektywnej relacji jest  włączanie urzędników reżimu do wspólnych ustaleń i deklaracji.

- Wspieranie suwerenności niepodległej Białorusi (polityka zagraniczna UE wobec Białorusi koncentruje się na wykorzystaniu współpracy z Białorusią do wspierania jej suwerenności i niepodległości. Jest nadzieja, że jeśli będziemy mieli stabilną, niepodległą Białoruś, to pomoże to złagodzić konflikty również z Rosją.

- Interesujące będzie zobaczyć, jak rząd niemiecki zareaguje na protesty i reakcje reżimu, ale myślę, że nie należy szkodzić relacjom wypracowanym w ciągu ostatnich 5 lat.

Współpraca Niemcy - Polska wobec Białorusi (propozycje i zalecenia)

Anna Maria Dyner: Mamy mnóstwo spraw do załatwienia razem:

- Współpraca w trzecim sektorze: oba kraje mogą połączyć wysiłki w tworzeniu organizacji pozarządowych, nie tylko tych, które zajmują się polityką, ale także tych, które zajmują się sprawami życia codziennego, sprawami gospodarczymi.

- Byłoby wspaniale, gdyby Niemcy wsparły polskie negocjacje w sprawie kolejnych projektów transgranicznych, ponieważ działają one bardzo dobrze i rozwijają stosunki między Białorusią a UE.

- Współpraca w dziedzinie obrony i wojska

- Współpraca w ramach UE, zwłaszcza w odniesieniu do dyskusji na temat nowych perspektyw finansowych Partnerstwa Wschodniego, stanowisko Niemiec będzie miało kluczowe znaczenie dla przyszłości tego europejskiego projektu.

Ingo Petz: W UE nie ma długofalowej wizji ani strategii wobec takich reżimów jak Białoruś. Niemcy i Polska mogłyby współpracować poprzez:

- Wspieranie społeczeństwa obywatelskiego: nie tylko społeczeństwa obywatelskiego zajmującego się polityką, ale także w innych obszarach, jak na poziomie uniwersyteckim, szkolnym, programów edukacyjnych i kulturalnych (np. Polska wspiera niezależne media na Białorusi). Jest to dla mnie jedna z najważniejszych kwestii, zbliża ludzi i napędza wymianę.

- wspólne starania, aby polityka europejska na Białorusi była bardziej słyszalna dla zwykłych ludzi, zwłaszcza dla ludzi młodych, a nie tylko opierała się na bardzo technicznych kwestiach (UE nie udaje się przekazać białoruskim obywatelom swojej polityki).

Nagranie z debaty można obejrzeć na kanale YouTube New Eastern Europe.

Tekst powstał we współpracy ekspertów i ekspertek New Eastern Europe i Deutsch-Russischer Austausch e.V.