Ze względu na swoją trudną historię, mieszkańcy i mieszkanki Łotwy nauczyli się jak pozostać odpornymi i wiernymi sobie. W tym artykule zbadamy czynniki, które nie tylko sprawiły, że społeczeństwo Łotwy było odporne w przeszłości, ale także przyczyniły się do jego dzisiejszej odporności.
Zbliżając się do ćwierćwiecza XXI wieku, możemy śmiało powiedzieć, że jak dotąd był to wiek zmian. Klimat, technologia i geopolityka przeszły dramatyczne zmiany w ciągu pierwszych 25 lat trzeciego tysiąclecia. Jednak nawet w tych burzliwych czasach niektóre zjawiska opierają się zmianom. Jednym z takich zjawisk jest odporność narodów bałtyckich. Na przestrzeni dziejów Łotysze przetrwali rosyjskie, niemieckie, polskie i szwedzkie rządy, a ich tożsamość pozostała w dużej mierze nienaruszona. Pomimo masowych deportacji podczas okupacji sowieckiej i ogromnych strat ludności podczas obu wojen światowych, łotewskie poczucie własnej tożsamości było wielokrotnie testowane, ale nigdy nie zostało w pełni zniszczone. Ze względu na swoją trudną historię, mieszkańcy i mieszkanki Łotwy nauczyli się jak pozostać odpornymi i wiernymi sobie. W tym artykule zbadamy czynniki, które nie tylko sprawiły, że społeczeństwo Łotwy było odporne w przeszłości, ale także przyczyniły się do jego dzisiejszej odporności.
W obliczu konfliktu zbrojnego na pełną skalę w odległości mniejszej niż 1000 kilometrów od Łotwy, gotowość tego małego, północnoeuropejskiego państwa do pomocy nie umknęła międzynarodowej uwadze. Należy jednak podkreślić podstawowe atrybuty, które budują łotewską odporność: tożsamość, zrównoważony rozwój i czujność.
Głębokie korzenie tożsamości narodowej
Każde państwo ma określone cechy definiujące tożsamość, ale nie wszystkie z nich są w jednakowym stopniu rozpoznawane na całym świecie. W przeszłości małe państwa były często pomijane w dyskusjach na temat unikalnych tożsamości narodowych. Z kolei tożsamość większych państw jest powszechnie znana. Na przykład Niemcy są znane ze swojej pracowitości, Korea Południowa ze swojej sprawności technologicznej, a Stany Zjednoczone uchodzą za bastion indywidualności.
Względny brak globalnej świadomości na temat mniejszych państw może być zaletą, zwłaszcza w czasach zagrożenia. Jest to jeden z kluczowych czynników, które przyczyniają się do odporności Łotwy: cechuje się ona bowiem wyraźną północnoeuropejską samotnością. W przeszłości Łotysze mieszkali w odizolowanych zagrodach, rzadko otoczonych przez wielu sąsiadów. Zwykle są powściągliwi i nie szukają uwagi ani uznania innych. Ale jeśli trudno do kogoś dotrzeć, trudniej jednocześnie na niego wpłynąć. Ta cecha okazała się nieoceniona podczas licznych okupacji Łotwy, ponieważ siły zewnętrzne nie były w stanie całkowicie złamać łotewskiego ducha. Dowodem na to jest fakt, że tradycyjne pogańskie wierzenia, które poprzedzają przyjęcie chrześcijaństwa na Łotwie, są nadal szeroko praktykowane.
Inną cechą charakterystyczną Łotyszy i Łotyszek jest ich zamiłowanie do prostoty, co czyni ich mniej podatnymi na pokusy materialne. Choć trudno to bezpośrednio zmierzyć, cecha ta znajduje odzwierciedlenie w stosunkowo niskim poziomie postrzeganej korupcji na Łotwie. Transparency International plasuje Łotwę na 36. miejscu na świecie pod względem percepcji korupcji, wyprzedzając wiele krajów europejskich, takich jak Hiszpania, Czechy, Polska i Włochy.
Pomimo ascetycznego charakteru i preferowania prywatności, trudno w pełni zrozumieć łotewską tożsamość bez uwzględnienia jej głębokiego szacunku dla tradycji, zwłaszcza w kontekście łotewskiego dziedzictwa pogańskiego. Na przestrzeni wieków różne formy chrześcijaństwa wpływały na Łotwę, mimo tego wiele tradycyjnych wartości pozostało nienaruszonych. Ludzie nadal obchodzą Boże Narodzenie w pogański sposób, z rytuałami i przesądami, a większość z nich nadal wyznacza cztery przesilenia, które sygnalizują koniec każdej pory roku. Przykładem szacunku Łotyszy i Łotyszek dla tradycji jest ich udział w krajowym Festiwalu Pieśni i Tańca, wydarzeniu uznanym przez UNESCO. W ostatnim festiwalu wzięło udział ponad 40 000 osób, co stanowi około 2% całej populacji Łotwy. W poprzednim festiwalu wzięła udział rekordowa liczba 500 000 osób, w tym wiele spoza Łotwy, co świadczy o jego znaczeniu kulturowym.
Zasoby naturalne jako podstawa stabilności
Kategoria zrównoważonego rozwoju zyskała na znaczeniu w XXI i jest, często przywoływana w dyskusjach na temat podejścia do niemal każdego aspektu życia. Jednak dla Łotyszy i Łotyszek zrównoważony rozwój nie jest pojęciem nowym. W przeszłości żyli oni z ziemi, wykorzystując dostępne im zasoby. Ponad 52% terytorium Łotwy pokrywają lasy, które w połączeniu z żyznymi polami uprawnymi zapewniają niezawodne źródło utrzymania. Pomimo globalizacji, która sprawiła, że zakupy w supermarketach stały się bardziej powszechne, tradycyjne czynności, takie jak zbieranie grzybów i jagód, pozostają integralną częścią łotewskiej kultury. W szczególności grzyby są uważane za skarb narodowy, a ich zbieranie jest postrzegane jako zrównoważona praktyka.
Naturalne bogactwo Łotwy rozciąga się również na jej zasoby energetyczne. Podczas gdy sowiecka okupacja zmusiła Łotwę do polegania na rosyjskich paliwach kopalnych, kraj ten ma obecnie potencjał do osiągnięcia niezależności energetycznej. Liczne rzeki na Łotwie oferują możliwość zwiększenia produkcji energii wodnej, a energia wiatrowa od dawna jest wykorzystywana do wytwarzania energii elektrycznej. Energia słoneczna jest wciąż niedostatecznie wykorzystywana, jednak zyskuje stale na znaczeniu. Co więcej, w obliczu debaty na temat wykorzystania torfu i drewna jako zrównoważonych źródeł energii, ich obfitość na Łotwie stanowi okazję do zmniejszenia zależności od paliw kopalnych.
Jak dowiodły różne wydarzenia w przeszłości, Łotwa nie jest w pełni odporna na globalne kryzysy (jak ten finansowy z lat 2007/2008), ale posiada zdolność do zachowania samowystarczalności, która wzmacnia jej państwowość. Koncentracja na zrównoważonym rozwoju przyczynia się do odporności Łotwy, zapewniając, że kraj może przetrwać/przetrzymać zewnętrzne zakłócenia gospodarcze i rynkowe.
Odporność na ingerencję z zewnątrz
Jednak być może najważniejszym czynnikiem przyczyniającym się do wytrzymałości Łotwy jest jej czujność - ciągły stan wyczulenia na potencjalne zagrożenia. Historia pokazała, że różne mocarstwa starały się włączyć Łotwę do swoich państw i zintegrować Łotyszy ze swoimi narodami. Było to szczególnie widoczne podczas okupacji sowieckiej, kiedy masowe deportacje były wykorzystywane do osłabienia łotewskości. Reżim radziecki próbował zastąpić miejscową ludność mniejszościami etnicznymi, rozcieńczając populację łotewską, aby stłamsić jej ducha i ułatwić asymilację. Jednak pomimo tych wysiłków Łotysze i Łotyszki pozostali odporni. Mimo zakazów nadal obchodzili tradycyjne święta, potajemnie śpiewali swój hymn narodowy i ukrywali łotewską flagę, czekając na dzień, w którym będą mogli ją ponownie podnieść.
Czujność Łotyszy i Łotyszek była również widoczna w ich proaktywnych wysiłkach na rzecz przygotowania się na przyszłe zagrożenia. Po odzyskaniu niepodległości w 1990 roku, Łotwa szybko nadała priorytet członkostwu w UE i NATO, dostosowując się do innych demokratycznych państw. Zajęło to 14 lat, ale Łotwa dołączyła do obu sojuszy w 2004 roku. Wraz z rozwojem wojny hybrydowej, Łotwa była jednym z pierwszych państw, które w zorganizowany sposób skupiły się na przeciwdziałaniu dezinformacji. Wysiłki te zostały docenione przez NATO, w Rydze powstało Centrum Doskonałości ds. Komunikacji Strategicznej NATO, które zajmuje się badaniem dezinformacji, przeciwdziałaniem zagrożeniom hybrydowym i informowaniem społeczeństwa o pojawiających się zagrożeniach.
Oprócz tych wysiłków, zaangażowanie Łotwy w obronę cywilną było zawsze priorytetem. Pomimo zniesienia poboru w 2006 roku, Łotewska Gwardia Narodowa (Zemessardze) jest ochotniczym organem wojskowym od czasu jej założenia w 1991 roku. Obecnie składa się z około 10 000 ochotników, którzy przechodzą szkolenie wojskowe, aby być przygotowanym na wezwanie państwa. Oczekuje się, że do 2027 r. liczba ta wzrośnie do 12 000, pomimo wyzwań związanych ze starzeniem się i kurczeniem populacji. Przywrócenie poboru do wojska w 2023 r. dodatkowo wzmocniło gotowość Łotwy, podobnie jak znaczne wydatki na obronność, które obecnie wynoszą 3,5% PKB, z planami zwiększenia ich do 4% w nadchodzących latach. Ponadto Łotwa wspiera Ukrainę w walce z rosyjską agresją, wysyłając prawie 1 mld euro pomocy od 2014 roku.
Odporność łotewskiego społeczeństwa jest niezaprzeczalna. Od już prawie 35 lat Łotwa jest suwerennym krajem, wolnym od wpływów Rosji. Choć okresowe ingerencje zza wschodniej granicy nadal budzą obawy, Łotwa poczyniła znaczące postępy w rozwoju gospodarczym i politycznym. W porównaniu z innymi państwami byłego Związku Radzieckiego, które nie dążyły do członkostwa w UE i NATO, postęp Łotwy jest uderzający. Tożsamość, zrównoważony rozwój i czujność nadal zapewniają jej odporność w obliczu zmieniających się wyzwań.
Zawarte w tekście poglądy i konkluzje wyrażają opinie autora i nie muszą odzwierciedlać oficjalnego stanowiska Fundacji im. Heinricha Bölla.