Orędzie przewodniczącej Komisji Europejskiej, Ursuli von der Leyen, o stanie Unii wyznaczyło ambitne cele i strategię wobec dotykających obecnie Europę i świat kryzysów. Słowa jednak nie wystarczą. Muszą być poparte odpowiednimi działaniami i politycznymi decyzjami.
W swoim pierwszym orędziu o stanie Unii (SOTEU), wygłoszonym w Parlamencie Europejskim, von der Leyen określiła priorytety polityki Komisji Europejskiej na nadchodzący rok. Zarysowała wizję bardziej inkluzywnego projektu europejskiego opartego na wartościach humanistycznych jako odpowiedź na bieżące kryzysy, m. in. w obszarze: klimatu, opieki zdrowotnej, gospodarki, czy polityki migracyjnej. Postulowała dążenie do „zmian przemyślanych, a nie destrukcyjnych” oraz budowę Unii równości, w której prawa wszystkich obywateli i obywatelek są respektowane. Orędzie von der Leyen jest mocnym sygnałem poparcia dla tego politycznego projektu.
Przewodnicząca KE potwierdziła także ambicję i zaangażowanie Komisji Europejskiej w zieloną transformację, odbudowę gospodarczą po kryzysie wywołanym pandemią oraz w obronę podstawowych praw i wartości. Zadaniem Komisji, Rady oraz Parlamentu Europejskiego jest teraz wprowadzenie ambitnych celów zawartych w orędziu w życie. Także Niemcy, w czasie swojej prezydencji w Radzie UE, powinny zatem zadbać o utrzymanie kursu wyznaczonego przez von der Leyen.
Europejski Zielony Ład
Von der Leyen zapowiedziała podwyższenie celu w zakresie redukcji emisji CO2 na rok 2030 z obecnych 40% do co najmniej 55%. Jest to krok we właściwym kierunku. Redukcja emisji o 55% nie wystarczy jednak, by spełnić zobowiązania Porozumienia paryskiego - szczególnie, że UE już zmniejszyła swoją skalę ambicji poprzez sztuczki rachunkowe przy liczeniu emisji spowodowanych zmianami w sposobie użytkowania gruntów (ang. LULUCF). Redukcja emisji o 65% jest konieczna, by ograniczyć wzrost temperatury do 1,5 stopnia, spełnić zobowiązania wynikające z Porozumienia paryskiego oraz by uzyskać neutralność klimatyczną do roku 2050.
Przewodnicząca Komisji ogłosiła, że 30% z wynoszącego 750 mld euro budżetu planu naprawczego Next Generation EU (Nowa generacja UE) zostanie wyemitowana w formie zielonych obligacji, a 37% jego środków zostanie przeznaczone na realizację celów Europejskiego Zielonego Ładu. W przemówieniu von der Leyen zdecydowanie zabrakło natomiast odniesienia do kwestii rolnictwa. Przewodnicząca nie wspomniała, chociażby o strategii dostosowania nowej Wspólnej Polityki Rolnej do założeń Europejskiego Zielonego Ładu, strategii „Od pola do stołu”, czy strategii dotyczącej ochrony bioróżnorodności.
Cyfryzacja
Von der Leyen określiła trzy priorytety Komisji w obszarze cyfryzacji: wykorzystanie danych, sztuczną inteligencję oraz infrastrukturę. Broniła wizji świata, w którym technologie cyfrowe służą budowie zdrowszego, ukierunkowanego na zielone cele społeczeństwa, podkreślając, że nadchodzącą dekadę „musimy uczynić cyfrową dekadą Europy”. Z tego powodu 20% unijnego budżetu Next Generation EU ma być zainwestowane w rozwój cyfryzacji. Przewodnicząca Komisji podkreślała jednak, że cele związane z cyfryzacją i Europejskim Zielonym Ładem nie mogą ze sobą konkurować.
Odnosząc się do problemów związanych ze sztuczną inteligencją, jasno stwierdziła, że „algorytmy nie mogą być czarną skrzynką, a w razie problemów muszą istnieć jasne zasady”. Objęcie algorytmów kontrolą oraz przeciwdziałanie dyskryminującym mechanizmom w opartych na algorytmach systemach podejmowania decyzji, to kwestie kluczowe dla przyszłych wniosków ustawodawczych Komisji Europejskiej. Jest wciąż wiele do zrobienia w obszarze prawa cyfrowego, jeśli chcemy zbudować demokratyczną, ukierunkowaną na ludzi oraz zabezpieczającą poszanowanie praw podstawowych cyfrową przyszłość.
Rola UE w świecie
Dążenie Ursuli von der Leyen do objęcia głosowaniem większością kwalifikowaną spraw dotyczących relacji zewnętrznych Unii, zaczynając od kwestii przestrzegania praw człowieka, czy decyzji o nałożeniu sankcji, daje szansę na wypracowanie nowej, spójnej roli Unii w relacjach międzynarodowych. To podejście powinno jednak koniecznie wywodzić się z ogólnej strategii zreformowania systemu multilateralnego i uwzględniać relacje z organami, takimi jak ONZ, WTO i WHO. Unia powinna także wykorzystać swoją pozycję aby ustanowić wiążące, międzynarodowe standardy w pewnych obszarach polityki. Polityka rolna i handlowa UE musi być silniej powiązana z realizacją celów klimatycznych. Ponadto Unia musi zadbać o to, by jej stosunki z Afryką stały się prawdziwym partnerstwem. Nowa kompleksowa strategia UE-Afryka Nowa oraz negocjacje po wygaśnięciu umowy z Kotonu z państwami Afryki, Karaibów i Pacyfiku to kluczowe kroki, dzięki którym możemy osiągnąć ten cel. Unia musi również wspierać procesy demokratyzacji, w swoim sąsiedztwie, jak i na całym świecie. Aresztowania i represje na Białorusi muszą się skończyć. Należy zwiększyć presję na Mińsk i Moskwę oraz zapewnić możliwość pobytu zagrożonych aktywistów na terenie UE.
Nowy pakt o migracji i azylu
Przewodnicząca Komisji w swoim przemówieniu zaznaczyła, że „migracja zawsze była i będzie rzeczywistością Europy. Przez stulecia definiowała nasze społeczeństwa, wzbogacała nasze kultury i kształtowała wiele ludzkich istnień”. To jasne stanowisko jednej z czołowych polityczek UE jest ważnym sygnałem, od dawna potrzebnym wobec głębokich różnic w podejściu do polityki migracyjnej państw Europy. Przewodnicząca Komisji podkreśliła także, że „ratowanie ludzkiego życia na morzu jest obowiązkiem”, a Unia musi okazać solidarność wobec krajów członkowskich mierzących się z wyzwaniami migracji w pierwszej kolejności. Kluczowe jest, by Pakt o migracji i azylu, który Komisja Europejska przedstawiła 23 września 2020 roku, opierał się na zasadzie solidarności, był zgodny z prawem międzynarodowym i prawami człowieka. Von der Leyen podkreślała, że obrazy z obozu Moria są „bolesnym przypomnieniem o konieczności wspólnego działania Europy”. Stwierdzenie tego faktu jednak nie wystarczy – rządy państw Europy muszą wreszcie zacząć działać, by ochronić przebywających w nieludzkich warunkach mieszkańców zniszczonego przez pożar obozu Moria, pozwalając okazującym solidarność miastom i regionom na przyjęcie uchodźców.
Praworządność, równość i walka z rasizmem
Von der Leyen położyła w swoim przemówieniu szczególny nacisk na kwestię praworządności jako fundamentu podstawowych praw i wolności. Podkreśliła, że Unia nie może tolerować naruszania reguły rządów prawa. Nowe roczne sprawozdanie na temat praworządności obejmujące wszystkie państwa członkowskie zostanie opublikowane przed końcem września 2020 roku. Sprawozdanie to zostało pomyślane jako narzędzie prewencyjne, służące wczesnemu wykrywaniu przypadków łamania zasad praworządności oraz znajdowaniu rozwiązań w tej sytuacji. Choć jest to krok w dobrą stronę, potrzebne jest również wprowadzenie konkretnych i skutecznych środków, mających na celu ochronę praworządności oraz praw obywateli w państwach członkowskich UE.
Propozycja Komisji Europejskiej wprowadzenia mechanizmu wiążącego ocenę praworządności z możliwością wykorzystania środków z unijnego budżetu została silnie osłabiona podczas szczytu Rady Europejskiej w lipcu 2020 roku w skutek nacisków ze strony rządów Polski i Węgier. Nadal nie jest jasne, czy mechanizm ten zostanie ostatecznie wdrożony. To przerażające, że węgierski rząd w dalszym ciągu otrzymuje środki unijne, pomimo jego wyraźnej antydemokratycznej linii politycznej. Osłabianie demokratycznych instytucji, poddawanie mediów i instytucji kulturalnych rządowej kontroli są to, tak jak wywieranie nacisku na demokratyczną opozycję w Parlamencie i poza nim, działania naruszające Europejską Kartę Praw Podstawowych.
Von der Leyen, wyraźnie odnosząc się do bierności polskiego rządu wobec łamania praw podstawowych obywateli, potępiła strefy wolne od LGBTQI, nazywając je „strefami pozbawionymi człowieczeństwa”, na które nie ma miejsca w Unii Europejskiej. Zapewniła również, że Komisja Europejska będzie walczyć z nienawiścią i rasizmem. Przewodnicząca Komisji ogłosiła powołanie pierwszego w historii tej instytucji koordynatora ds. przeciwdziałania rasizmowi, którego zadaniem będzie praca ze społeczeństwem obywatelskim i innymi instytucjami. Zapewniała, że kwestia przeciwdziałania rasizmowi zajmie czołowe miejsce w programie działań Komisji.
Jednak słowa nie wystarczą. Muszą za nimi pójść działania. Najwyższa pora, by je podjąć!