Elena Gapowa
U źródeł sowieckiej koncepcji równości płciowej leżał marksizm, który przyczyn ucisku kobiet szukał we własności prywatnej i klasowej nierówności. Walka o osiągnięcie równouprawnienia kobiet, jak pisała Aleksandra Kołłątaj[1], „znaczy walkę przeciwko podstawom ustroju kapitalistycznego, znaczy dążenie do zniszczenia klasowego podziału społeczeństwa, znaczy oczyszczanie drogi do nowych form współżycia”. Podobnie, jak kapitalista użytkuje i uciska robotnika w fabryce, tak samo mężczyzna, przyjmując nieodpłatną pracę kobiet w rodzinie lub gospodarstwie, jest ciemiężycielem i eksploatatorem. Dlatego też, różnice płciowe mogą być zlikwidowane tylko wraz z likwidacją klas i budową socjalizmu, a droga do tego polega na wejściu kobiet na rynek pracy, uzyskanie przez nie wykształcenia i nauczenie się współczesnych zawodów. Osiągnięcie tego było niemożliwe bez organizacji systemu dostępnych (tzn. dotowanych) przedszkoli i żłobków, legalizacji aborcji, rozwoju państwowej służby zdrowia, kształcenia kobiet, zapewnienia płatnych urlopów macierzyńskich. Tym samym, rozstrzygnięcie kwestii statusu kobiet w radzieckiej Białorusi, tak samo jak i w ZSRR, równoznaczne było z istnieniem takiego systemu ochrony społecznej, który zapewniłby kobietom możliwość połączenia macierzyństwa z pracą poza domem. Z czasem, kobiety uniezależniły się od mężczyzn, stały się jednak zależne od socjalistycznego państwa. Uznano więc, że problem równości płci został roztrzygnięty, a co za tym idzie kwestie, które od lat 60-tych współczesny zachodni ruch feministyczny zaczął łączyć z męską dominacją (przemoc wobec kobiet, eksploatacja kobiecej seksualności, nieuznawanie autonomii osobowości kobiet itp.), nie były podejmowane na poziomie państwa i społeczeństwa.
Z chwilą rozpadu socjalizmu na terenie postsowieckim rozpoczęło się tworzenie państw narodowych, a wraz z tym pogłębianie się nierówności gospodarczych. Pod hasłami narodowego odrodzenia, normalizacji statusu płci lub przywrócenia kobietom ich „naturalnego przeznaczenia”, następowało odsunięcie kobiet od rynku pracy i przestrzeni publicznej, oraz przeobrażenie pojęcia kobiecości poprzez pryzmat kobiecego ciała i konieczności opieki nad kobietami. Seksualizacja i obiektywizacja kobiecego ciała nierzadko były przedstawiane jako zwycięstwo antysowieckiej wolności wyboru. Rozpoczęło się przekazywanie funkcji socjalnych od państwa w „kobiece ręce”. Powszechniejszy stał się także proceder handlu kobietami. Niektóre białoruskie ruchy i partie polityczne, wykorzystując hasła „demograficznego bezpieczeństwa” i „chrześcijańskiej moralności”, przedstawiały ciało kobiety jako „ciało narodu”, które jest zagrożone i które wymaga męskiej ochrony, inicjowały dyskusję o zakazie przerywania ciąży, ograniczeniach wyboru reprodukcyjnego przez kobiety i powrocie do tradycyjnego modelu rodziny z przypisaną w nim rolą kobiety.
[1] Aleksandra Kołłątaj – rewolucjonistka, feministka bolszewicka, dyplomatka radziecka (przyp.red.)
Pelny tekst analizy dostępny w formacie pdf w języku polskim i rosyjskim.
Elena Gapova wykłada na katedrze socjologii Western Michigan University oraz jest założycielką Centrum Studiów Genderowych na Europejskim Uniwersytecie Humanistycznym. Zajmuje się zagadnieniami z dziedziny gender, tworzenia klas i tożsamości narodowej w rzeczywistości poradzieckiej.