Miejskie planowanie wrażliwe na płeć – rekomendacje

Planowanie przestrzenne dotyczy szerokiego spektrum ludzkich aktywności i potrzeb, takich jak zatrudnienie, mieszkanie, ogólnodostępne przestrzenie rekreacji i konsumpcji, transport czy ochrona środowiska. Społecznie sankcjonowany podział pracy ze względu na płeć (dotyczy to zarówno nierównego podziału pracy opiekuńczej jak i segmentacji rynku pracy) sprawia, że kobiety i mężczyźni używają miejskiej przestrzeni i infrastruktury na różne sposoby. Z kolei tradycyjne planowanie oparte na funkcjonalnym podziale przestrzeni, oddzielającym dzielnice mieszkaniowe od przestrzeni pracy, konsumpcji i rozrywki dostosowywało przestrzeń miejską do męskich sposobów użytkowania i skutkowało izolacją kobiet w domach. Planowanie przestrzenne utrwalało bariery w dostępie do przestrzeni publicznych, z którymi stykały się kobiety, np. brak poczucia bezpieczeństwa w nocy czy niedostosowanie miejskiej infrastruktury do potrzeb kobiet związanych z wykonywaną przez nie pracą opiekuńczą.

Dotychczasowe zmiany, dobre praktyki i rekomendacje zostały wypracowane przede wszystkim przez grupy kobiet walczących o lepszą przestrzeń do życia, takich jak brytyjska Women's Design Service, ogólnoeuropejski EuroFem, czy liczne organizacje kobiece wprowadzające gender mainstreaming w planowaniu w krajach skandynawskich. Wszystkie te grupy podkreślają, że planowanie uwzględniające potrzeby kobiet musi być oparte na konsultacjach społecznych, w których kobiety mają równe prawo do głosu co mężczyźni.

Dzięki działaniom wyżej wymienionych grup obecnie w wielu krajach istnieją oficjalne i wiążące wytyczne dotyczące uwzględniania potrzeb obu płci w planowaniu. Przytoczone poniżej dane i rekomendacje dotyczą Wielkiej Brytanii i realizacji wprowadzonej tam polityki Gender Equality Duty. Jednak można zakładać, że kobiety w polskich miastach stykają się z podobnymi problemami, więc i one mogłyby skorzystać na wprowadzeniu rekomendowanych rozwiązań.

Zróżnicowanie w użytkowaniu przestrzeni ze względu na płeć:

• Źle pomyślane podziały przestrzenne separują dzielnice mieszkalne od miejsc pracy, co ma większy wpływ na mobilność kobiet niż mężczyzn;
• Kobiety częściej niż mężczyźni podróżują z dziećmi, trasy pokonywane przez nie w ciągu dnia są bardziej złożone (przedszkole, szkoła, praca, sklep);
• Kobiety są głównymi użytkowniczkami transportu publicznego;
• Tylko 30% kobiet w Wielkiej Brytanii ma dostęp do samochodu w ciągu dnia;
• Zły transport publiczny oraz brak żłobków, przedszkoli i sklepów w pobliżu miejsc pracy ogranicza dostęp kobiet do rynku pracy;
• Kobiety czują się mniej bezpiecznie będąc same w mieście po zmroku, zwłaszcza w centrum miast i w dzielnicach zdominowanych przez mieszkalnictwo społeczne.

Kiedy planowanie uwzględnia różne potrzeby kobiety i mężczyzn oznacza to:

• transport publiczny dostosowany do tras pokonywanych codziennie przez kobiety;
• rozwiązania służące zwiększeniu bezpieczeństwa w przestrzeniach publicznych w nocy;
• więcej lokalnych sklepów, przedszkoli i toalet publicznych;
• tworzenie bardziej różnorodnych dzielnic łączących miejsca pracy i miejsca zamieszkania;

To z kolei sprawia, że więcej kobiet ma dostęp do pracy, edukacji i rozrywki, rozwój ekonomiczny przebiega bardziej równomiernie, a programy pomocy społecznej są bardziej skuteczne.

Kluczowe aspekty planowania przestrzennego w miastach:

1. Włączanie perspektywy płci w kluczowe polityki miejskie dotyczące takich kwestii jak mieszkalnictwo, zatrudnienie czy rozrywka i uwzględnianie różnicy płci w dyskusjach o zrównoważonym rozwoju, wzroście gospodarczym i społecznej inkluzji.
2. Włączanie perspektywy płci do lokalnych i regionalnych strategii rozwoju.
3. Mechanizmy partycypacji mieszkańców w planowaniu miast muszą uwzględniać różnice w użytkowaniu przestrzeni przez kobiety i mężczyzn.
4. Planiści na poziomie lokalnym są bezpośrednio odpowiedzialni za planowanie z uwzględnieniem potrzeb obu płci.
5. Istotnym elementem polityki równościowej w planowaniu jest prawo, które powinno zawierać przepisy gwarantujące uwzględnienie potrzeb obu płci i określać procedury włączania perspektywy płci na etapie sporządzania planów miejscowych.

Rekomendacje:

1. Polityka i praktyka

• Płeć powinna stanowić jeden z kluczowych aspektów wszystkich polityk miejskich łącznie z tymi określającymi warunki zrównoważonego rozwoju i wzrostu gospodarczego. Uwzględnienie perspektywy płci zwiększy skuteczność rozwiązań w innych obszarach, takich jak polityka mieszkaniowa, sprawiedliwość społeczna, zdrowie publiczne, walka z przestępczością, polityka transportowa i rewitalizacyjna.
• Stworzenie zintegrowanej polityki gender mainstreaming w odniesieniu do użytkowania przestrzeni poprzez włączenie perspektywy płci do dokumentów wyznaczających kierunki polityki miejskiej i rozwoju przestrzennego na poziomie państwowym, regionalnym i lokalnym.
• Władze lokalne powinny uwzględniać różnice płci zbierając i publikując dane statystyczne dotyczące użytkowania transportu i miejskiej infrastruktury, skarg i wniosków oraz procesów obywatelskiej partycypacji.
• Prawo dotyczące planowania powinno zostać dostosowane tak, aby umożliwiało realizację polityki równości płci w planowaniu przestrzennym na wszystkich jego etapach.
• Zwłaszcza miejskie departamenty odpowiedzialne za transport i obszary techniczne powinny kierować się świadomością różnicy pomiędzy kobietami i mężczyznami w doświadczeniu i użytkowaniu miejskiej przestrzeni. Dotyczy to przede wszystkim projektowania oświetlenia, autostrad, stacji kolejowych, toalet publicznych, systemu odbierania odpadów i utrzymywania porządku.
• Polityka planowania powinna uwzględniać potrzeby mężczyzn i kobiet dotyczące funkcji przestrzeni miejskich i lokalizacji poszczególnych obiektów miejskiej infrastruktury oraz połączeń transportowych pomiędzy nimi.
• Zwiększenie liczby tras komunikacji publicznej i częstotliwości kursowania poza godzinami szczytu, co ułatwi funkcjonowanie osobom pracującym w niepełnym wymiarze godzin.

2. Partycypacja kobiet i mężczyzn

• Mechanizmy partycypacji powinny wyraźnie uwzględniać perspektywę kobiet i mężczyzn oraz umożliwiać kobietom artykulację swoich potrzeb na wszystkich etapach procesu planowania.
• Mężczyźni stanowią większość wśród planistów i urzędników miejskich; szkolenia z wrażliwości na płeć powinny być integralnym elementem ich edukacji.
• Kobiety powinny być zachęcane do podejmowania edukacji do zawodów związanych z planowaniem przestrzennym, urbanistyką i architekturą.

Oprac. Maria Dębińska na podstawie: A Place for Everyone: Gender Equality and Urban Planning, Oxfam 2007.