Przyczyny marginalizacji, niedostatecznej reprezentacji i nierównego traktowania kobiet w zawodach związanych z planowaniem przestrzennym w Afryce są liczne i skomplikowane. Niższy status kobiet w ramach patriarchalnego systemu społecznego oznacza nierówne możliwości rozwoju, brak kobiet, które mogłyby podzielić się zawodowym doświadczeniem, seksizm, dyskryminację, wyzysk oraz wykluczenie albo pobieżne wytłumaczenia kwestii istotnych dla kobiet w ramach kształcenia planistów i w dyskusjach dotyczących planowania. To, co osobiste staje się polityczne dla kobiet, które muszą poradzić sobie z tymi problemami obecnymi w licznych instytucjach życia publicznego. Patriarchalne praktyki, które czasem przybierają formę spychania kobiet w sferę prywatną, są codziennym doświadczeniem kobiet pracujących jako planistki i urbanistki w Afryce. Brak mentorek i odpowiedniego doradztwa dla kobiet w zawodzie prowadzi do ich marginalizacji i czyni je niewidzialnymi. Historie kobiet z Kenii, Nigerii, RPA, Ugandy czy Zimbabwe pokazują, że kobiety doświadczają widocznych i niewidocznych barier utrudniających ich rozwój zawodowy.
Niewystarczająca reprezentacja
Patriarchalne postawy podtrzymują system społeczny, który często ogranicza rolę kobiet do sfery prywatnej, a społeczne i ekonomiczne ograniczenia uniemożliwiają kobietom pełnienie niektórych funkcji zawodowych i spychają je do podrzędnych ról w miejscu pracy. Niektóre aspekty planowania zostały skutecznie sfeminizowane, np. kwestie związane z planowaniem społecznym i lokalnym, choć marginalizuje się kobiety w „twardych” obszarach planowania takich jak transport czy infrastruktura, oraz w debatach teoretycznych wokół filozofii i praktyki planowania. Jednak biorąc pod uwagę, jak bardzo nieprzyjazne kobietom stały się afrykańskie miasta i jak centralną rolę odgrywa doświadczenie kobiet w miejskich przestrzeniach i społecznościach, w systemach produkcji i reprodukcji oraz organizacji społecznej, adekwatna reprezentacja kobiet w zawodach związanych z planowaniem jest krytycznym czynnikiem rozwoju.
Kobiety na wiele sposobów użytkują miejskie przestrzenie, które są jednakowoż źle zaplanowane. Duża liczba kobiet zarabia na utrzymanie siebie i swoje rodziny w ramach gospodarki nieformalnej, co wiąże się z narażeniem na różne formy ryzyka wynikające z zagrożeń środowiskowych, sanitarnych i złej miejskiej infrastruktury. Kobiety handlujące na targach spędzają w pracy nawet do 16 godzin, wliczając czas podróży w zdezelowanych pojazdach transportu publicznego i czas spędzony w miejscach przeznaczonych do handlu, z których większość nie posiada podstawowej infrastruktury do składowania odpadów, co powoduje istotne zagrożenie zdrowotne dla handlujących i kupujących. Kobiety spędzają również dużo czasu na poszukiwaniu i noszeniu wody do użytku w domu. Jednak ich codzienne doświadczenie użytkowania przestrzeni nie znajduje odzwierciedlenia w państwowych dokumentach określających politykę przestrzenną, a na poziomie lokalnym władze skupiają się na kontroli realizacji projektów deweloperskich, podczas gdy planowanie infrastruktury i jej konserwacja są realizowane w niewystarczającym stopniu.
Patriarchat
Patriarchalne postawy, subtelnie wplecione w praktykę planowania, generują nierówności w podziale pracy oraz niezdolność zrozumienia i oddzielenia ról kobiet w pracy zawodowej i w życiu prywatnym. Stereotypowe przekonania o typowych dla kobiet zachowaniach często prowadzą do marginalizacji albo wykluczenia kobiet z praktyki planowania przestrzennego. Kobiety, które głośno protestowały przeciwko takim praktykom bywały oskarżane o zdradę afrykańskich wartości kulturowych.
Niedostosowane programy nauczania
Programy nauczania w większości szkół planowania przestrzennego w Afryce Subsaharyjskiej rzadko poruszają kwestie płci i wykluczają wiedzę, przekonania i doświadczenia kobiet. Dyskusje na ten temat są powierzchownie wspominane podczas jednych tylko zajęć (Teoria, Zarządzanie i Praktyka Planowania). Nie wydaje się, aby ta niewielka liczba kobiet, które podejmują edukację w tej dziedzinie i otrzymują dyplomy planistek miała jakikolwiek wpływ na kształt programów nauczania. Jest natomiast jasne, że ignorowanie kwestii płci wpływa na koncepcje i realizację praktyki planowania przestrzennego.
Nierówne możliwości
Chociaż wśród studentów studiów pierwszego stopnia w RPA 51% to kobiety, jest ich już tylko 41% na studiach drugiego i trzeciego stopnia (magisterskich i doktoranckich). Łącznie studentki stanowią 46% na wszystkich rodzajach studiów – podobnie jest w innych krajach regionu (są to dane przybliżone, ponieważ statystyki prowadzone są niedbale). Jednak kobiety stanowią tylko 5% członkiń Nigeryjskiego Instytutu Planistów Miejskich, 10,8% Ugandyjskiego Instytutu Planowania i 27% Instytutu Planowania Regionalnego i Miejskiego w Zimbabwe (chociaż nie wszyscy przedstawiciele tej profesji są zarejestrowanymi członkami wymienionych instytutów). Wśród członków Południowoafrykańskiej Rady Planistów 24% to kobiety, a Kenijski Instytut Planowania ma 35% członkiń. Kobiety planistki muszą dopiero stworzyć masę krytyczną konieczną, aby wywrzeć wpływ na zawód i praktykę planowana przestrzennego, i na ogromne wyzwania planistyczne, z którymi muszą się zmierzyć afrykańskie miasta.
Poplątane ścieżki kariery
Planistki można znaleźć przede wszystkim w agendach rządowych, zwłaszcza na poziomie lokalnym, tylko nieliczne znajdują pracę w sektorze prywatnym czy szkolnictwie wyższym. Mężczyźni przeważają wśród wykładowców szkół planistycznych. Ścieżki kariery planistek są kręte, co spowodowane jest kosztami i długością trwania edukacji, brakiem doradztwa zawodowego i kobiet mogących pełnić funkcję mentorek, presją społeczną, molestowaniem seksualnym i innymi formami opresji ze strony mężczyzn. Niektóre z kobiet rozpoczynających karierę jako planistki po prostu zmienia zawód i próbuje swoich sił w projektowaniu mody, rolnictwie, przemyśle rozrywkowym czy fryzjerstwie.
Potrójny dylemat i konkluzja
Kobiety planistki niezależnie od kraju powinny być szanowane, doceniane za osiągnięcia w swoim zawodzie i jednocześnie mieć możliwość wypełniania swoich zadań domowych. W całej Afryce stykają się one ze specyficznymi wyzwaniami i ich rola w kształtowaniu krajobrazu społeczno-przestrzennego powinna wreszcie zostać doceniona. Ich wiedza i doświadczenie będą kluczowe dla dalszego rozwoju planistyki w Afryce, i należy podjąć działania, które zniwelują różnicę płci w planowaniu poprzez promowanie komunikacji i dialogu. Trzeci z Milenijnych Celów Rozwoju to dążenie do równości płci i upodmiotowienia kobiet, które z kolei opiera się na emancypacji, mentoringu i uznaniu kobiecego dziedzictwa kulturowego. Podstawowe warunki osiągnięcia równości płci w zawodzie planisty to uwolnienie kobiet od biedy i patriarchatu, reforma programów nauczania i stworzenie programu mentoringu i doradztwa, który umożliwi transfer wiedzy i doświadczenia pomiędzy kobietami.
Tłumaczenie: Maria Dębińska na bazie "Women Planners in Africa" ze strony.
