Agroekologia to udana koncepcja promująca metody upraw, które są przystosowane do lokalnych ekosystemów i uniezależniają rolników od korporacji. Jest już wykorzystywana w uprawach ryżu w wielu miejscach na świecie.
Zglobalizowanie produkcji żywności przez międzynarodowe koncerny stworzyło fizyczny i psychologiczny dystans między konsumentami a rolnikami, czyli między tym, co jemy, a tym, skąd ta żywność się bierze. Artykuły spożywcze dostarcza się w opakowaniach na półki sklepowe, gdzie trudno doszukać się śladów ich wiejskiego pochodzenia. Coraz więcej ludzi kwestionuje jednak ten dominujący system zaopatrzenia w żywność. Nie podobają im się przemysłowe metody produkcji jedzenia i to, jak mało o nich wiemy. Rosnący ruch pionierów na całym świecie działa na rzecz zmiany systemu produkcji i konsumpcji żywności. Zabiegają oni o to, by nasze systemy zaopatrzenia w artykuły spożywcze były bardziej sprawiedliwe społecznie, przyjazne dla środowiska i niezależne od wielkich korporacji – w całym łańcuchu produkcyjnym „od pola do stołu”.
Idea agroekologii nie jest nowa, rolnicy i ruchy społeczne od dziesięcioleci pracują nad alternatywami dla rolnictwa przemysłowego, które byłyby bardziej przyjazne dla środowiska i społeczeństwa. Obecnie instytucje badawcze, społeczeństwo obywatelskie, ONZ i niektóre rządy zaczynają wdrażać tę koncepcję. W deklaracji Międzynarodowego Forum na rzecz Agroekologii z 2015 r. ruchy społeczne uzgodniły zasady i metody osiągnięcia tej wizji. Przed agroekologią wciąż jeszcze jednak długa droga, zanim wejdzie do głównego nurtu.
Agroekologię często myli się z rolnictwem ekologicznym lub zrównoważoną intensyfikacją – podejściem, którego celem jest wyprodukowanie większej ilości żywności przy zużyciu mniejszej ilości zasobów. Agroekologia to jednak coś więcej, a zarazem coś innego. Kwestionuje ona logikę i układy władzy, które leżą u podstaw obecnej produkcji rolnej, Promuje uprawy na małą skalę, które są dostosowane do lokalnych ekosystemów. Jest nie tylko zestawem technik agronomicznych, ale też procesem politycznym, społecznym i transformacyjnym. Oferuje narzędzia, które dają ludziom prawo do definiowania własnej żywności, rolnictwa, systemów hodowli zwierząt i rybołówstwa, a także polityki, która kształtuje te systemy w ramach międzynarodowego ruchu. Celem agroekologii nie jest naprawa rolnictwa przemysłowego, lecz jego zastąpienie – nie adaptacja, lecz transformacja.
Podejście agroekologiczne imituje i optymalizuje procesy naturalne poprzez efektywne wykorzystanie lokalnych zasobów oraz recykling substancji odżywczych i energii w gospodarstwie. Dzięki temu rolnicy stają się mniej zależni od zakupów od wielkich korporacji. Aby utrzymać zdrową glebę, nie potrzeba nawozów sztucznych – resztki roślin, obornik i drzewa dają jej substancje odżywcze, których potrzebuje. Zamiast pestycydów, w kontroli szkodników pomogą uprawy mieszane. Obok uprawianej rośliny sadzi się taką, która odstrasza niechciane lub przyciąga pożyteczne owady. Ta metoda „odstraszania i przyciągania” jest szeroko stosowana.
SRI – system intensyfikacji upraw ryżu (ang. System of Rice Intensification)
Zamiast kupować od korporacji nasiona hybrydowe, rolnicy produkują własne, ulepszają je i dystrybuują poprzez banki nasion i sieci wymiany. Ich nasiona są dobrze przystosowane do określonego środowiska i klimatu w konkretnym miejscu oraz utrzymują wysoki poziom agrobioróżnorodności w gospodarstwach. Metody agroekologiczne nadają się dla rolników posiadających nieduże gospodarstwa, ponieważ są dostosowane do lokalnych warunków. System intensyfikacji upraw ryżu to przykład podejścia agroekologicznego. Sadzonki ryżu sadzi się w większych odstępach, aby stymulować wzrost korzeni. Zamiast stałego zalewania, pola ryżowe zalewa się tylko co jakiś czas, i to na niewielką głębokość. Chwasty usuwa się mechanicznie.
System intensyfikacji uprawy ryżu praktykuje dziesięć milionów drobnych rolników w ponad 50 krajach Azji, Afryki i Ameryki Południowej. Zbiory są o 47% większe niż w wypadku uprawy konwencjonalnej, a do tego metoda ta pozwala długookresowo utrzymywać żyzność gleby. Materia organiczna użyźnia ją i wspiera rozwój mikroorganizmów. Zamiast uprawiać tylko jedną roślinę w ramach stałej monokultury, rolnicy uprawiają na jednym polu kilka roślin - jednocześnie lub jedne po drugich.
Rolnictwo Wspierane przez Społeczność oferuje alternatywę dla kupowania żywności w supermarkecie
Rolnictwo Wspierane przez Społeczność (RWS) zapewnia różne źródła żywności i dochodów oraz zmniejsza ryzyko nieurodzaju. Konsumenci mogą ponadto uniezależnić się od wielkich korporacji. Na całym świecie w ramach różnych inicjatyw kojarzy się ich bezpośrednio z rolnikami. W Europie i Stanach Zjednoczonych Rolnictwo Wspierane przez Społeczność oferuje alternatywę dla kupowania żywności w supermarkecie. Konsumenci i producenci spotykają się i planują, co uprawiać w gospodarstwie. Dzielą się plonami i ryzykiem. Odbiorcy żywności nie postrzegają siebie jako konsumentów, lecz jako współproducentów. Biorą na siebie część ryzyka związanego z uprawą, zobowiązują się do długookresowych zakupów i płacą uczciwe ceny. W Europie już ok. 2 800 takich inicjatyw zaopatruje w żywność ok. pół miliona ludzi.
Wiele cotygodniowych miejskich targów żywności obywa się bez pośredników. Na globalnej Północy rolnicy sprzedają lokalnie wyprodukowaną żywność bezpośrednio konsumentom. W krajach globalnego Południa targi wspierane przez lokalne władze pozwalają rolnikom sprzedawać żywność produkowaną metodami agroekologicznymi. Rolnicy w Bogocie, stolicy Kolumbii, zarabiają na takich targach nawet o 25% więcej, mimo że ceny są o 30% niższe niż w sklepach.
Inne inicjatywy, zarówno w krajach globalnej Północy, jak i Południa, kojarzą ze sobą podmioty z łańcucha dostaw żywności, aby mogły one przekształcać lokalny system zaopatrzenia w artykuły spożywcze. Takie „rady ds. polityki żywnościowej” odgrywają ważną rolę w różnych krajach, np. Kanadzie, Wielkiej Brytanii i USA. Pełnią funkcję platform łączących społeczeństwo obywatelskie, lokalne firmy, osoby ze świata nauki, polityki i samorządów. W Toronto rada ds. polityki żywnościowej uzgodniła plan, zakładający zwiększenie dochodów rolników, wydawanie większej liczby posiłków w szkołach i promocję edukacji w zakresie zdrowia. W Niemczech działają obecnie cztery takie inicjatywy.
Podobne inicjatywy istnieją w krajach globalnego Południa. W 1993 r. brazylijska Narodowa Rada ds. Bezpieczeństwa Żywności pomogła opracować narodowy program żywienia w szkołach, wspierany w ramach zamówień publicznych. Każdego dnia żywi on 45 milionów dzieci i młodych osób, przy czym wydawana żywność pochodzi przede wszystkim z małych gospodarstw. Wspólne kształtowanie lokalnych łańcuchów zaopatrzenia w żywność może sprawić, że będą one zrównoważone i demokratyczne, uwalniając producentów i obywateli z kajdan agrobiznesu.
