Atlas pestycydów 2024
Pestycydy rzadko pozostają w miejscu, w którym zostały zastosowane. Wiatr może przenosić pył, cząstki i krople na obszary zamieszkałe w pobliżu gruntów rolnych oraz do miejsc oddalonych o wiele kilometrów. Procedury zatwierdzania substancji w dużej mierze nie biorą pod uwagę tego problemu.
Gdy pestycydy są stosowane za pomocą opryskiwaczy, krople lub mgła mogą być przenoszone przez wiatr na sąsiednie grunty. Zjawisko to nazywane jest znoszeniem pestycydów. Nieprawidłowo wyregulowane i nieodpowiednie dysze lub nadmierna prędkość pojazdu opryskującego potęgują ten efekt. Substancje aktywne mogą również przemieszczać się na znacznie większe odległości, od kilkuset metrów do ponad 1000 kilometrów. Nazywa się to „transportem dalekiego zasięgu”. Substancje aktywne unoszą się w po- wietrze na skutek nagrzania gruntu, parowania lub przylegania do drobnych cząstek pyłu unoszonych przez wiatr z najwyższych warstw gleby. Prądy powietrzne rozprowadzają małe zawieszone cząstki – tak zwane aerozole – we wszystkich kierunkach. Ochłodzenie i deszcz powodują, że opadają one z powrotem na ziemię. Mogą znaleźć się wszędzie: w rezerwatach przyrody, parkach miejskich i ludzkich płucach.
O tym, że pestycydy mogą być przenoszone na duże od- ległości, wiadomo od dawna. Już w badaniach w 1999 r. zwrócono uwagę na to, że w całej Europie wykryto obecność 30 pestycydów, w niektórych przypadkach w punktach po- miarowych znacznie oddalonych od miejsca ich stosowania. W badaniu opublikowanym w 2020 r. dwie niemieckie organizacje pozarządowe zbadały zanieczyszczenie powietrza pestycydami. W 163 lokalizacjach w całych Niemczech – w tym na obszarach chronionych, w miastach i na polach uprawnych – stwierdzono ślady 138 środków ochrony roślin. Aż 30% znalezionych substancji nigdy nie było lub już nie jest dopuszczonych do stosowania w Niemczech, np. DDT, trwały związek organiczny, który trudno podlega degradacji i jest zakazany w większości krajów zachodnich od dziesięcio- leci. W ¾ miejsc znaleziono mieszaniny od 5 do 34 pestycydów i produktów ich rozpadu. Glifosat, najczęściej stosowany herbicyd na świecie, został wykryty we wszystkich miejscach wyposażonych w filtry techniczne. Jest to istotne, ponieważ obala założenie, że nie rozprzestrzenia się on w powietrzu. Glifosat i wszystkie jego sole są uważane za nielotne, dlatego Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) jak dotąd wykluczał możliwość jego przemieszczania się na duże odległości.
W innym badaniu z 2020 r. analizowano stężenie pestycydów w powietrzu w 50 miejscach we Francji w okresie 12 miesięcy. Glifosat wykryto w 80% badanych lokalizacji. To, że transport dalekiego zasięgu i znoszenie pestycydów przez wiatr występuje na całym świecie, potwierdzają inne niedawne badania. Aby ocenić możliwe skażenie obszarów niedocelowych w Południowym Tyrolu, zbadano 71 próbek trawy z publicznych placów zabaw i podwórek szkolnych zlokalizowanych obok intensywnie uprawianych sadów jabłoniowych i winnic. W 96% próbek wykryto co najmniej jeden pestycyd, a czasami nawet koktajle pestycydowe. Większość wykrytych pestycydów sklasyfikowano jako substancje zaburzające gospodarkę hormonalną i mogące wpływać na zdrowie ludzi oraz zwierząt, nawet w niewielkich ilościach.
Od lat organizacje społeczeństwa obywatelskiego w RPA i innych krajach opowiadają się za obowiązkowymi strefami buforowymi jako środkiem ograniczania ryzyka. Nowe rozwiązanie zostało również wprowadzone we Francji w celu ochrony obszarów zamieszkałych przed znoszeniem przez wiatr niebezpiecznych pestycydów – gospodarstwa muszą teraz przestrzegać 20-metrowej strefy buforowej.
Krajowy program monitorowania powietrza pod kątem pestycydów istnieje tylko w Szwecji. W procedurach zatwierdzania pestycydów i substancji aktywnych ryzyko ewentualnego przenoszenia pestycydów na duże odległości jest szacowane jedynie teoretycznie. Jednak w praktyce nie prze- prowadza się weryfikacji skażeń.
Ilość pestycydów, jaką ludzie mogą codziennie spożywać bez bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia, szacuje się wy- łącznie na podstawie wchłaniania w przewodzie pokarmowym i tylko dla pojedynczej substancji aktywnej. Natomiast ekspozycja na pestycydy w wyniku znoszenia przez wiatr i transportu na duże odległości odbywa się głównie przez drogi oddechowe – a długoterminowe skutki działania koktajli pestycydowych dostających się do organizmu człowieka poprzez płuca są nadal w dużej mierze nieznane.