Azerbejdżan to już trzeci autorytarny i represyjny kraj zależny od ropy naftowej z rzędu, który sprawuje prezydencję COP. Najważniejsze tematy w porządku obrad COP29 to nowy globalny cel finansowania działań związanych z klimatem (NCQG) oraz negocjacje w przedmiocie rynków emisji CO2. W odniesieniu do obu tych punktów można powiedzieć, że kryzys klimatyczny to kwestia globalnej sprawiedliwości.
Finansowanie działań związanych z klimatem
COP29 odbywa się w terminie od 11 do 22 listopada 2024 r. w Baku – stolicy Azerbejdżanu. Szczyt ten okrzyknięto mianem „COP w sprawie finansów”, ponieważ najważniejszą decyzją, która ma być podjęta, jest porozumienie w sprawie Nowego Zbiorowego Celu Ilościowego (New Collective Quantified Goal, NCQG) w obszarze finansowania działań związanych z klimatem. Na szczycie klimatycznym w Kopenhadze w 2009 r. ustalono na szczeblu międzynarodowym cel finansowy, zgodnie z którym globalna Północ powinna wspierać globalne Południe kwotą 100 mld USD rocznie w ramach finansowania działań związanych z klimatem począwszy od 2020 r. Okres obowiązywania tego celu – wyznaczonego politycznie i nieopartego na bieżących potrzebach czy ustaleniach naukowych – upływa w 2025 r. i trzeba go zastąpić nowym. Uzgodniono, że porozumienie w sprawie nowego celu finansowego ma zostać osiągnięte podczas COP29 w Baku.
W ostatnich latach pojawiły się dowody na to, że potrzeby finansowe związane z odejściem od paliw kopalnych i przejściem na przyjazny dla klimatu model gospodarki, a także przystosowaniem się do skutków kryzysu klimatycznego oraz wyrównywaniem strat i szkód są ogromne. Nie jest to już kwestia miliardów, ale kilku bilionów rocznie – kwoty te są potrzebne już teraz, a w przyszłości będą jedynie rosnąć. COP29 pokaże, czy globalna Północ jest przygotowana do wywiązania się ze swoich obowiązków w zakresie wspierania krajów globalnego Południa w przyszłości, co jest kwestią sprawiedliwości klimatycznej, czy też dojdzie do podważenia podstawowych zasad międzynarodowego systemu reagowania na zmianę klimatu – w szczególności zasady solidarności wspólnych, ale zróżnicowanych działań związanych z klimatem.
Mechanizmy związane z rynkiem emisji CO2
Jeden z artykułów porozumienia paryskiego z 2015 r. wciąż czeka na finalizację. Chodzi o artykuł 6, który dotyczy między innymi mechanizmów związanych z rynkiem emisji CO2 w ramach porozumienia paryskiego. Negocjacje w przedmiocie rynków emisji CO2 kończyły się fiaskiem wskutek kontrowersji podczas COP27 i COP28. Najważniejszy i fundamentalny problem związany z rynkami emisji CO2 polega na tym, że pozwala wysokoemisyjnym sektorom przemysłu i krajom na „kompensowanie” swoich emisji przy jednoczesnym kontynuowaniu działalności jak dotychczas. W kurczącym się globalnym budżecie emisji CO2, pozwalającym utrzymać globalne ocieplenie na poziomie nieprzekraczającym 1,5°C nie ma jednak miejsca na kompensowanie emisji. Ponadto mechanizmy rynków emisji CO2 mają teraz uwzględniać tak zwane „usuwanie dwutlenku węgla”, w tym wielkoskalowe, niepewne i ryzykowne technologie usuwania dwutlenku węgla (Carbon dioxide removal, CDR).
Pozwoliłoby to przemysłowi dalej opóźniać niezbędne odejście od paliw kopalnych dzięki nadziei na „techniczne rozwiązanie problemu” w przyszłości. Włączenie usuwania dwutlenku węgla do mechanizmów rynków emisji CO2 w jeszcze większym stopniu wprowadziłoby takie problematyczne technologie geoinżynieryjne do głównego nurtu międzynarodowej polityki klimatycznej i niewłaściwie ukierunkowało finansowanie działań związanych z klimatem, które już teraz jest zbyt małe. Zamiast tego od przemysłu opartego na paliwach kopalnych powinno się domagać, by – zgodnie z zasadą „zanieczyszczający płaci” – pokrywał szkody i wspierał ludzi, którzy już teraz są najbardziej dotknięci kryzysem klimatycznym, na przykład poprzez podatek od szkód klimatycznych, a także należałoby powstrzymać się przed dalszym subsydiowaniem przemysłu opartego na paliwach kopalnych.
Nowe krajowe cele klimatyczne
W 2025 r. powinny zostać przyjęte nowe krajowe cele klimatyczne – co pięć lat wszystkie państwa strony porozumienia paryskiego są zobowiązane do zaktualizowania wkładów ustalanych na poziomie krajowym (Nationally Determined Contributions, NDCs) i zwiększenia ambicji klimatycznych. Można założyć, że ważne kraje ogłoszą swoje nowe wkłady podczas COP29, by odpowiednio ustawić poprzeczkę. Wykonanie wkładów ustalanych na poziomie krajowym zależy jednak również od wyniku rozmów o finansowaniu działań związanych z klimatem, ponieważ większość państw globalnego Południa uzależnia ambitne zobowiązania od wsparcia finansowego ze strony globalnej Północy – zwłaszcza w czasach nadmiernego zadłużenia.
Azerbejdżan – problematyczne prezydencja COP
Azerbejdżan to już trzeci autorytarny i represyjny kraj zależny od ropy naftowej z rzędu, który sprawuje prezydencję COP i gości szczyt. COP28 odbył się w Zjednoczonych Emiratach Arabskich, a COP27 – w Egipcie. Prowadząc proces negocjacyjny w tym roku, rząd Azerbejdżanu opisuje paliwa kopalne jako „dar od Boga” i nawet nie rozważa wycofania się z ich wykorzystywania, choć szuka inwestycji zagranicznych w obszarze energii ze źródeł odnawialnych. Po tym jak Rosja wytoczyła Ukrainie pełnoskalową wojnę, zwiększył się zakres współpracy gazowej między Azerbejdżanem a UE. Według grona eksperckiego polityka klimatyczna Azerbejdżanu jest „absolutnie nieadekwatna” wobec wyzwań przyszłości.
Prawdziwa partycypacja lokalnego społeczeństwa obywatelskiego nie będzie w zasadzie możliwa – w ostatniej dekadzie rząd Azerbejdżanu tłumił niezależne społeczeństwo obywatelskie w najostrzejszy możliwy sposób, z związku z czym praktycznie przestało ono w tym kraju istnieć. Od 2023 r. nowa fala zatrzymań spotkała aktywistów i aktywistki na rzecz ochrony środowiska i pokoju. Azerbejdżan nie jest zainteresowany wzmacnianiem roli i wdrażaniem praw człowieka w procesie klimatycznym – zbliżająca się aktualizacja planu działań Konferencji Stron Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UNFCCC) w sprawie równości płci, która ma być przedmiotem negocjacji w Baku, nie znalazła się na liście priorytetów prezydencji COP.
...droga do COP30
Wiele osób wybiega już w przyszłość do COP30, który odbędzie się w 2025 r. w Brazylii. Na powiązanej z COP16 Konferencji ONZ w sprawie różnorodności biologicznej, która odbyła się w Cali w Kolumbii w październiku tego roku, wyrażano duże nadzieje na to, że przyroda, globalne ekosystemy i różnorodność biologiczna będą wysoko na liście priorytetów w programie COP30, a tym samym w centrum uwagi znajdą się rozwiązania i podejścia zmierzające do zażegnania jednocześnie kryzysu klimatycznego i kryzysu różnorodności biologicznej.
This article first appeared here: www.boell.de