Analysis
Zarządzanie klimatem opanowały rozwiązania obejmujące finansjalizację przyrody. Pierwszy COP w Amazonii to okazja, by zmierzyć się twarzą w twarz ze skutkami tych projektów stawiających na szali prawa i suwerenność terytorialną ludów Amazonii oraz związanymi z nimi sprzecznościami.
Perspektywa kolejnego COP30 w Brazylii – w Belém, stolicy stanu Pará, w 2025 roku – sprawiła, że Amazonia znów znalazła się w centrum debaty na temat międzynarodowego zarządzania klimatem i środowiskiem. W rzeczywistości kwestia obrony lasów – w szczególności lasów Amazonii – zawsze odgrywała kluczową rolę i wiąże się z naukową i polityczną trajektorią, która doprowadziła do konsolidacji systemu „zarządzania klimatem” – osiągnięcia o tak wielkiej skali i tak wielkim zakresie, że nie ma ono sobie równych w historii świata.
W czasie Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 roku, kiedy podpisano Ramową konwencję Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UNFCCC) i Konwencję o różnorodności biologicznej (CBD), po których nastąpiło podpisanie Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zwalczania pustynnienia (UNCCD), uruchomiono dużą kampanię na rzecz powstania konkretnego aktu prawnego dotyczącego lasów, czemu zdecydowanie sprzeciwiała się Brazylia, argumentując, że należy skupić się na transformacji energetycznej i technologicznej oraz na przezwyciężeniu wyzwań związanych z globalnym systemem ekspansji paliw kopalnych, a także zająć się kwestiami odnoszącymi się do suwerenności państw posiadających lasy deszczowe. W Brazylii problem sprawowania suwerennej władzy nad Amazonią był od dawna kluczowym elementem tożsamości narodowej, siłą mobilizującą wyobraźnię polityczną, a także strategicznym obszarem realizacji projektu rozwoju kraju – bez względu na to, czy miałby oznaczać zmiany na lepsze, czy na gorsze. Po trzech dekadach kontekst ten jest już diametralnie inny.
Amazonia stała się być może najcenniejszym zasobem środowiskowym w nowej gospodarce klimatycznej – niemalże symbolem globalnej walki o środowisko. W praktyce jest to obecnie największy ciągły obszar lasów deszczowych na świecie. Jest też źródłem strategicznych zasobów, w szczególności wody słodkiej i bioróżnorodności. Co więcej, ma strategiczne położenie geograficzne, dzięki czemu może sprostać nowym wymogom globalnej wymiany towarowej, która napędza rozwój nowych szlaków logistycznych takich jak drogi wodne, linie kolejowe i porty, by wspierać ekspansję agrobiznesu, elektrowni wodnych i przemysłu wydobywczego.
Pod silną presją obecnego modelu rozwoju oraz starych i powstających obecnie globalnych łańcuchów dostaw lasy mogły już wkroczyć na ścieżkę, z której nie ma odwrotu, jak ostrzega się w artykule naukowym opublikowanym w czasopiśmie Nature w lutym 2024 roku.
Przyszłość lasów zajmuje obecnie bardzo wysokie miejsce na agendzie klimatycznej. W ostatnich latach kluczowa rola lasów w globalnym systemie regulacji temperatury na naszej planecie ponownie znalazła się w centrum uwagi, kiedy włączono mechanizm REDD+ do katalogu rozwiązań opartych na zasobach przyrody (REDD+: Reducing Emissions from Deforestation and Forest Degradation – mechanizm ograniczania emisji pochodzących z wylesiania i degradacji lasów; plus symbolizuje dalsze działania takie jak ochrona lasów, zrównoważona gospodarka leśna i zwiększenie zasobów węgla w ekosystemach leśnych). Mechanizm ten obejmuje biologiczne wychwytywanie i sekwestrację dwutlenku węgla poprzez fotosyntezę drzew w ramach schematów, które zasadniczo monetyzują i finansjalizują przyrodę pod egidą gospodarki dążącej do „odbudowy zdegradowanych obszarów leśnych” w powiązaniu z rynkami uprawnień do emisji dwutlenku węgla i bioróżnorodności. Dla przykładu – Brazylijski Narodowy Bank Rozwoju Gospodarczego i Społecznego ogłosił plan sfinansowania odbudowy 6 milionów hektarów lasów w Amazonii do 2030 roku i kolejnych 18 milionów hektarów do 2050 roku, oczekując, że będzie mógł polegać w tym zakresie w dużej mierze na inwestycjach z sektora prywatnego i rynków kapitałowych (zainteresowanych uprawnieniami do emisji dwutlenku węgla).
Na przestrzeni kilku ostatnich dekad kluczową i nieuniknioną debatę na temat odejścia od paliw kopalnych przyćmiła podczas negocjacji rola ekosystemów w regulacji globalnego systemu klimatycznego. Dowodem na to jest rosnące zaangażowanie naukowe, polityczne i gospodarcze w obszarze efektywności kosztowej, wydajności i skalowalności rozwiązań opartych na zasobach przyrody, a także siły wspierające takie rozwiązania jako sposób włączania krajów i terytoriów Globalnego Południa w globalne wysiłki podejmowane w ramach nowego cyklu gospodarczego, w którym lasy deszczowe to tereny priorytetowe. Z perspektywy nauk przyrodniczych i świadczenia usług ekosystemowych są to obszary o dużym potencjale produkcyjnym, stanowiące strategiczny zasób w tym nowym globalnym cyklu ekonomicznym napędzanym dekarbonizacją, w którym lasy są obecnie globalnym aktywem finansowym.
Z krytycznego punktu widzenia politologii i socjologii zmiany klimatu wyróżnienie to spowodowało pojawienie się całego szeregu nowych sprzeczności związanych z nowymi formami generowania wartości w odniesieniu do nowo zakładanych przedsiębiorstw i możliwości gospodarczych wynikających z mechanizmów finansowania i zwalczania zmiany klimatu, napędzanych przez nowe historyczne wzorce akumulacji, znajdujące swoje odzwierciedlenie w rynkach opartych na fikcyjnym towarze, jakim jest „uprawnienie do emisji dwutlenku węgla”.
COP30 będzie dla Amazonii historyczną okazją, by bezpośrednio zmierzyć się ze sprzecznościami związanymi zarówno z obecnym destrukcyjnym modelem rozwoju, mającym na celu odwrócenie trajektorii wylesiania, jak i zewnętrznymi skutkami zarządzania klimatem, a także konsekwencjami błędnych rozwiązań.
Prawdziwe rozwiązania problemów związanych ze zmianą klimatu polegają na zagwarantowaniu ludom tubylczym i lokalnym społecznościom dostępu do ziemi przy poszanowaniu suwerenności terytorialnej i ochronie lokalnych metod produkcji w celu utrzymania stylu życia zakorzenionego na danym terenie.
Nie wolno pozwolić, by system lasów deszczowych Amazonii znalazł się w punkcie, z którego nie ma już odwrotu. Należy także przeciwdziałać czynnikom napędzającym przemoc, związanym z upowszechnianiem się błędnych rozwiązań, finansjalizacją przyrody i rynkami uprawnień do emisji, wywłaszczeniami, grodzeniem i prywatyzacją ziemi i dóbr wspólnych oraz naruszaniem praw do terytorium i suwerenności ludów i społeczności na całym świecie. Prawdziwe rozwiązania problemów związanych ze zmianą klimatu polegają na zagwarantowaniu ludom tubylczym i lokalnym społecznościom dostępu do ziemi przy poszanowaniu suwerenności terytorialnej i ochronie lokalnych metod produkcji w celu utrzymania stylu życia zakorzenionego na danym terenie. Odtworzenie biomu zależy ostatecznie od przetrwania socjo-bioróżnorodności.
Artykuł jest częścią Brazilian Amazon Atlas.
Zobacz portugalską wersję atlasu Portuguese Atlas version.
Ten tekst ukazał sie pierwotnie na stronie: www.boell.de