Niniejsza publikacja ukazuje się w sytuacji, kiedy polska energetyka i górnictwo węgla stoją na rozdrożu. Od co najmniej kilkunastu lat polskie społeczeństwo nie potrafi wyzwolić się z myślenia, że przyszłość to nie trochę inna przeszłość, ale to nowe wyzwania, którym trzeba sprostać. W uwikłaniu w polityczne rozgrywki dnia bieżącego i zaspokajanie interesów branżowych, gubi się istota rzeczy, jaką jest rewolucja energetyczna odbywająca się na naszych oczach z bardzo małym społecznym udziałem. A jak z małym udziałem, to także z małymi korzyściami z tego wynikającymi.
Węgiel od dziesiątków lat jawił się w Polsce jako solidne paliwo dla energetyki, która wytwarzając energię elektryczną i ciepło, służyła gospodarce oraz społeczeństwu. I nagle okazuje się, że energetyka oparta na węglu zagraża ludzkości zarówno dzisiaj, jak i w przyszłości, z powodu zgubnego wpływu na klimat. Przyczynia się do powstawania wielu groźnych dla zdrowia zanieczyszczeń oraz do degradacji dzikiej przyrody i cennych terenów już zagospodarowanych. Dostrzega to wiele państw, przedsiębiorstw produkcyjnych, instytucji finansowych, a przede wszystkim samorządów lokalnych. Poszukiwania nowej drogi dla energetyki stały się faktem. Efektywne wytwarzanie energii, przesyłanie i użytkowanie, wykorzystywanie jej odnawialnych źródeł, ruch prosumencki i spółdzielni energetycznych, inteligentne zarządzanie energią itp. to przejawy tej rewolucyjnej zmiany. Czas już powiedzieć sobie otwarcie: węgiel nie jest paliwem przyszłości, jest paliwem, którego rola już spada i będzie spadać jeszcze bardziej. Dlatego tak potrzebne jest obecnie otwarte dyskutowanie o tym, dlaczego koniecznym jest odchodzenie od węgla, jakie to niesie konsekwencje, także w sferze społecznej. Ważne jest również uświadomienie sobie korzyści i wyzwań rozwojowych, jakie stoją przed nami, jak z pozornej niekorzyści uzyskać korzyść na dziś i dla przyszłych pokoleń.
Atlas węgla przedstawia niejako w pigułce złożoność sytuacji na bazie doświadczeń niemieckich. Dzięki pracy dr. Michała Wilczyńskiego, niezależnego eksperta, mamy możliwość odniesienia się również do sytuacji w Polsce. Wbrew pozorom nie jest ona odmienna od niemieckiej, choć działania z nią związane są znacząco przesunięte w czasie: Polska stoi przed podjęciem kluczowych decyzji co do transformacji sektora wydobywczego i energetycznego, Niemcy to już zrobiły i budują bezpieczeństwo energetyczne w duchu połowy XXI wieku.
Mamy nadzieję, że ta publikacja stanie się podstawą do szerszej debaty publicznej, nie tylko w gronie polityków, urzędników i ekspertów, ale także wielu gremiów społecznych, gdyż tak naprawdę każdy z nas bezpośrednio czy pośrednio korzysta z energii. I nie jest mu obojętne, ile za nią płaci, jak energetyka wpływa na jego zdrowie, czy degraduje środowisko, czy stwarza mu się szansę na bycie aktywnym uczestnikiem budowania bezpieczeństwa energetycznego. Obywatelska energetyka staje się faktem, od którego nie można uciec.
dr Andrzej Kassenberg
Instytut na rzecz Ekorozwoju
Irene Hahn-Fuhr
Dyrektorka Fundacji im. Heinricha Bölla
***
Atlas węgla to projekt realizowany wspólnie pzrez Fundację im. Heinricha Bölla, Instytut na rzecz Ekorozwojuoraz Bund für Umwelt und Naturschutz Deutschland.
Autorzy i autorki artykułów: Cindy Baxter, Benjamin von Brackel, Heidi Feldt, Marcus Franken, Lili Fuhr, Stefanie Groll, Heike Holdinghausen, Arne Jungjohann, Andrzej Kassenberg, Eva Mahnke, Michał Wilczyński