Polska niskoemisyjna - od idei do działania

Przyjęte na Szczycie UE w październiku 2014 r. cele polityki klimatyczno-energetycznej UE wpisują się w proponowaną przez polskie instytuty badawcze i NGOsy niskoemisyjną transformację polskiej gospodarki w perspektywie połowy XXI w. W tym kontekście Instytut na rzecz Ekorozwoju we współpracy z Fundacją im. Heinricha Bölla w Warszawie zrealizował projekt p.t. „Środy z Böllem”, którego celem było budowanie świadomości publicznej, gospodarczej i politycznej o celowości i niezbędności tej zmiany.

W ramach projektu zorganizowano cztery spotkania ekspertów w gronie osób reprezentujących różne instytucje dotyczące najważniejszych obszarów dla niskoemisyjnej transformacji: energetyka, transport, przemysł i odpady oraz tereny wiejskie wraz z leśnymi. Swobodna i wielowątkowa dyskusja na tych debatach pozwoliła na wypracowanie interesującego materiału, który w formie syntetycznej zawiera niniejsza publikacja.

Streszczenie

Ograniczenie tempa globalnego ocieplania klimatu do 2^oC w stosunku do poziomu sprzed okresu uprzemysłowienia, wymaga znaczących redukcji emisji gazów cieplarnianych. Radykalne ograniczenie emisji gazów cieplarnianych oznacza dekarbonizację światowej gospodarki. W październiku 2009 roku Rada Europy wyznaczyła cel dla Europy i innych krajów o rozwiniętej gospodarce zmniejszenia emisji o 80-95%. Wspierając tę inicjatywę Europejska Fundacja Klimatyczna opublikowała w 2010 roku raport „Mapa drogowa 2050: praktyczny przewodnik do prosperującej i niskowęglowej Europy”. Wynika z niego, że przedsięwzięcia w zakresie redukcji emisji poprzez działania proefektywnościowe prowadzą do zwiększenia zysków netto, przyczyniają się do tworzenia nowych miejsc pracy i obniżenia rachunków za energię przez jej użytkowników. Ścieżki dekarbonizacji zakładają silny wzrost kosztów inwestowania w sektorze elektroenergetyki od poziomu ok. 30 mld euro w roku 2010 do ok. 65 mld EUR w roku 2025. Jeżeli jednak proces wdrażania opóźni się o dziesięciolecie, szacowane na rok 2035 wydatki wzrosną do ponad 90 mld EUR.

Kluczem do dokonania istotnej zmiany w sektorze energetycznym jest przygotowanie w debacie publicznej, a następnie konsekwentne wdrożenie polityki energetycznej kraju do roku 2050 wymaga:

• dekarbonizacji sektora energetycznego,
• silnej promocji efektywności energetycznej,
• zmianie miksu energetycznego w kierunku energetyki odnawialnej,
• budowania społeczeństwa zaangażowanego w poszanowanie energii,
• wykorzystania transformacji energetycznej do budowanie innowacyjnej gospodarki.

Ważnym zagadnieniem zapisanym  jest propozycja zbudowania scenariusza, który zmniejszałby uzależnienie gospodarki od importowanych paliw kopalnych i wzrostu ryzyka ekonomicznego, zdrowotnego i środowiskowego. Wybór alternatywnej ścieżki rozwoju transportu oznacza spadek popytu na ropę naftową oraz wzrost konkurencyjności międzynarodowej i bezpieczeństwa energetycznego. U podstaw tego scenariusza leży aktywna polityka publiczna nakierowana na osiągnięcie rezultatów w wyniku: znaczącą poprawę efektywności paliwowej, dzięki unowocześnieniu floty samochodowej, dywersyfikacji miksu energetycznego transportu, mającej na celu zmniejszenie jego zależności od pochodnych ropy naftowej, rozwoju atrakcyjnych alternatyw dla transportu indywidualnego, w tym komunikacji zbiorowej, rowerowej i pieszej w miastach oraz kolejowej w przewozach na większe odległości oraz sprawnego planowania przestrzennego i oddziaływania na zmiany zachowań komunikacyjnych.

Potencjał redukcji emisji z rolnictwa jest bardzo duży, szczególnie gdy uwzględni się zdolność rolnictwa do wiązania węgla z atmosfery. Zmiany w praktyce rolniczej wskazywane jako najistotniejsze sposoby działań na rzecz ochrony klimatu to zmiany w technologii upraw oraz w technologii hodowli zwierząt i sposób gospodarki nawozami naturalnymi. Wśród innych możliwości wyróżnia się  zmiany w diecie, które mogą pociągać za sobą zmiany w produkcji rolniczej, a także rolnictwo ekologiczne i agro– leśnictwo z uprawami energetycznymi.

Las z jednej strony jest ofiarą zmian klimatycznych. Pojawiają się nowe zagrożenia, np. pożarowe, pojawiają się nowe elementy biotyczne, nowe choroby i owady. Z drugiej strony las jest również beneficjentem. Przy wydłużonym okresie wegetacji, przy podniesionej średniej temperaturze, miejscami również wilgotności przyrost biomasy jest większy, a więc akumulacja w niej węgla. Produkcja drewna jest narzędziem ochrony klimatu i jednocześnie może być znaczącym elementem rozwoju gospodarczego (budownictwo, przemysł meblarski).

Kluczowym  działaniem w ramach przemysłu powinna być promocja szeroko rozumianej oszczędności – energii, surowców bądź wykorzystania marnotrawionych rezerw dla osiągnięcia potencjalnych zysków. Wykorzystując postęp techniczny istnieje szansa na spadek zapotrzebowania na energię poszczególnych produktów. W konsekwencji, negatywne oddziaływanie na środowisko przemysłu  powinno się zmniejszyć a tempo tych zmian zależne będzie od stopnia aktywności polskiego rządu. Wykorzystanie szans na wdrożenie niskoemisyjnej strategii rozwoju przemysłu wymaga zwrócenia uwagi na trzy kluczowe czynniki tj. rynek, kadry i politykę przemysłową.

Szczególnie ważnym jest połączenie rozwoju gospodarczego, w tym przemysłu, z innowacyjnym podejściem do problematyki odpadów. Ten nowy kierunek to gospodarka o obiegu zamkniętym.  Punktem wyjścia jest odchodzenie od gospodarki linearnej.  Gospodarka o obiegu zamkniętym to taka gospodarka, która pozwala zachować możliwie jak najdłużej wartość dodaną produktów i wyeliminować odpady. Obok przemysłu i gospodarki o obiegu zamkniętym ważkim zagadnieniem są odpady komunalne. W ramach niskoemisyjnej strategii dla Polski 2050 przewiduje się bardziej racjonalną gospodarkę odpadami, wysypiska śmieci będą stopniowo likwidowane, a te, które zostaną, obudowywane będą instalacjami do odzyskiwania biogazu.

Trzy podstawowe cele wspólne dla Unii Europejskiej i Polski: poprawa efektywności energetycznej i zasobowej, technologiczna modernizacja oraz bezpieczeństwo energetyczne, wydają się być dobrym punktem do wspólnego poszukiwania korzystnych rozwiązań. To wszystko, czyli niskoemisyjna transformacja polskiej gospodarki w perspektywie połowy XXI w., wpisuje się w przyjęte na Szczycie UE w październiku 2014 r. cele polityki klimatyczno-energetycznej UE.