Pozostałości pestycydów. Toksyczna przystawka

Pozostałości substancji chemicznych mogą stanowić problem zarówno dla dzikich zwierząt, jak i ludzi. Co- dzienne spożywanie żywności skażonej pestycydami stwarza poważne zagrożenie dla zdrowia. Szczególnie narażone są grupy wrażliwe, takie jak kobiety w ciąży lub dzieci. Rządy podejmują działania regulacyjne, aby chronić konsumentów przed pozostałościami pestycydów w żywności. Prze- pisy te przewidują ograniczenie dopuszczalnych poziomów pozostałości w produktach spożywczych wwożonych do różnych krajów lub z nich wywożonych. Najwyższe dopuszczalne poziomy pozostałości (NDP) są ustalane niemal na całym świecie. Od 1963 r. Organizacja Narodów Zjednoczonych publikuje Codex Alimentarius, zbiór norm dotyczących bezpieczeństwa żywności i jakości produktów. Zawarte w nim NDP substancji aktywnych są uważane za ważny punkt od- niesienia w skali międzynarodowej. Niemniej jednak istnieją duże różnice w maksymalnej dozwolonej przepisami ilości pozostałości pestycydów w zależności od kraju i regionu. Dla każdej zatwierdzonej substancji aktywnej UE określa NDP pestycydów w różnych produktach spożywczych. Jeśli produkty przekraczają te limity, nie mogą być wprowadzane na rynek europejski. Przy określaniu wysokości NDP w UE uwzględnia się praktyki uprawy, toksyczność substancji aktywnych i wielkość spożycia danych produktów spożywczych. Żywność dla niemowląt musi spełniać bardziej rygorystyczne wymagania.

Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) publikuje coroczne raporty dotyczące produktów spożywczych, które są badane na podstawie losowych próbek. W 2019 r. 3,9 % wszystkich próbek przekroczyło limity. Nieco ponad połowa sprawdzonej żywności była wolna od wykrywalnych zanieczyszczeń, podczas gdy 27% zawierało dwie lub więcej pozostałości pestycydów. Wiele pozostałości występowało zwłaszcza w świeżych produktach, takich jak czarne porzeczki, czereśnie, grejpfruty, rukola i winogrona stołowe. Próbka rodzynek znalazła się na czele listy najbardziej zanieczyszczonej żywności – EFSA wykryła w niej 28 różnych pestycydów.

Eksperci i ekspertki ds. zdrowia krytykują brak prawnego uregulowania górnej granicy limitów dla sumy pozostałości substancji chemicznych w żywności. Ponadto wskazują na fakt, że firmy mogą obchodzić przepisy. Jeśli substancje aktywne tracą zatwierdzenie w UE, na przykład dlatego, że zostały sklasyfikowane jako rakotwórcze, NDP dla takich substancji jest automatycznie obniżany w celu ochrony zdrowia ludzkiego. Zazwyczaj limit ten obniża się do 0,01 mg na kilogram, co dotyczy również towarów importowanych. Aby go ominąć, producenci pestycydów często pozwalają na wygaśnięcie zezwoleń UE. Bez formalnej odmowy zatwierdzenia ze względów zdrowotnych mogą ubiegać się o „tolerancję importową”: wyższy NDP ustalony dla importowanych produktów w celu zaspokojenia potrzeb wymiany międzynarodowej.

UE ma bardziej rygorystyczne przepisy niż wiele krajów spoza Wspólnoty. Na przykład w Japonii migdały mogą być zanieczyszczone 1 mg glifosatu na kilogram, czyli dziesięciokrotnie więcej niż dopuszcza UE. We wschodniej części basenu Morza Śródziemnego NDP były przekraczane nawet w 61% próbek żywności w ciągu ostatnich 15 lat. Wielokrotnie wykrywano tam pozostałości pestycydów od dawna zakazanych na całym świecie. Brazylia jest kolejnym przykładem braku skutecznych regulacji, co naraża jej ludność na NDP w żywności, które w niektórych przypadkach są dwa lub trzy razy wyższe niż NDP w UE, a czasami nawet setki razy wyższe. Według oficjalnego brazylijskiego raportu dotyczącego pozostałości w 2019 r. 23% wszystkich próbek przekroczyło – i tak już wysokie – krajowe limity pozostałości. Zakazane w UE substancje aktywne wykryto również jako pozostałości w brazylijskich zbożach, owocach i warzywach. Te pozostałości w towarach eksportowanych trafiają ponownie do Eu- ropy lub innych części świata. Innymi słowy, pestycyd, który jest zabroniony w Europie, może być eksportowany do kraju trzeciego, stosowany tam w uprawach, by następnie wrócić wraz z importowaną żywnością i jako pozostałość trafić na europejskie talerze.

W Kenii w 2020 r. w próbkach pomidorów i jarmużu zna- leziono łącznie 25 różnych substancji aktywnych – 51% wy- krytych substancji aktywnych zostało już dawno wycofanych z obrotu w UE. W ostatnich latach fasola z Nigerii wykazywała wysoki poziom zanieczyszczenia. Próbki zawierały do 0,3 mg dichlorfosu na kilogram; limit dopuszczalny w Europie wynosi 0,01 mg na kilogram. UE zareagowała i wydała zakaz importu fasoli z Nigerii. Odpowiednio wczesne i dostateczne wsparcie dla niechemicznych praktyk ochrony roślin może zapobiec podobnym przypadkom wykluczenia z rynku UE.