Jelena Jaskowa
Wprowadzenie
Pierwsze organizacje kobiece na Białorusi powstały już pod koniec XIX wieku jako filie rosyjskich towarzystw kobiecych. Odróżniały się od swoich rosyjskich odpowiedników jednak tym, że łączyły walkę o równouprawnienie płci z ideami odrodzenia narodowego narodu białoruskiego.
Wraz z powstaniem Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej (BSRR) i ustanowieniem władzy radzieckiej sytuacja w białoruskim ruchu kobiecym zmieniła się radykalnie. Ogłoszenie równouprawnienia mężczyzn i kobiet znalazło pełne odbicie w organach zarządzania państwem i partią, sama zaś polityka emancypacji kobiet przybrała wyraźnie klasowy charakter, podporządkowując się bezpośrednio interesom i zadaniom państwa.
Mimo iż, władza radziecka przyznała kobietom szereg praw i przywilejów, w rzeczywistości polityka emancypacji nie miała na celu zmiany patriarchalnej świadomości społecznej, bez czego w zasadzie nie można uzyskać pełnego społeczno-ontologicznego równouprawnienia płci. W następstwie tych działań nastąpiła utajona dyskryminacja kobiet oraz ich „podwójne obciążenie”. Sposób przedstawiania „kwestii kobiecych” oraz ich treść wynikały z zadań danego etapu budowania komunizmu, a nie interesów samych kobiet. Nastąpiła też feminizacja nisko opłacanych gałęzi gospodarki narodowej, czego zresztą dotychczas nie udało się przezwyciężyć. W ZSRR (w tym na Białorusi) funkcjonowała licząca dziesiątki milionów członkiń jedna organizacja kobieca – Komitet Radzieckich Kobiet. Jej działalność znajdowała się jednak pod ścisłą kontrolą Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (KPZR).
Współcześnie można wyodrębnić dwa okresy w historii rozwoju białoruskich organizacji kobiecych. Pierwszy z nich przypada na lata 90. ХХ wieku, kiedy to na fali narastającego powszechnego ruchu demokratycznego w dużych miastach obwodowych i przemysłowych powstają i rozwijają się niezależne kobiece organizacje pozarządowe. Wszystkie kobiece NGO stawiają sobie za cel obronę praw i interesów kobiet, usiłując znaleźć jednocześnie własny kierunek działalności, do których należą kwestie związane z warunkami pracy i bytu kobiet, ochroną środowiska, rozwojem języka i kultury białoruskiej, odrodzeniem tradycji narodowych, ochroną macierzyństwa i dzieciństwa. W celu wzmocnienia wpływu kobiet na politykę, w 1994 roku powstała partia „Nadzieja”.
Druga połowa lat 90. charakteryzuje się aktywną odpowiedzią państwa na potrzeby społeczno-gospodarcze kobiet, przymusowym organizowaniem stowarzyszeń społecznych we wszystkich regionach i włączaniem kobiet w rozwiązywanie zadań polityki państwa w zakresie równego statusu kobiet i mężczyzn.
Aktywność społeczna kobiet na Białorusi przejawia się głównie jako ruch kobiecy, a nie feministyczny. Można go podzielić według następujących kryteriów:
1. status stowarzyszeń społecznych;
2. stanowisko polityczne organizacji lub lidera wobec władzy państwowej;
3. sfera i charakter działalności organizacji kobiecych.
Na podstawie pierwszego kryterium na Białorusi można wyróżnić organizacje o zasięgu międzynarodowym, krajowym i lokalnym. Druga kategoria obejmuje organizacje o charakterze opozycyjnym, prorządowym i neutralnym, trzecia zaś odnosi się do instytucji o ukierunkowaniu społeczno-gospodarczym, narodowo-demokratycznym, naukowo-badawczym i zawodowym. Poza kwestiami kobiecymi, organizacje zajmują się także szerszą problematyką związaną z prawami człowieka, stanowią także fora konsultacyjne, edukacyjne, informacyjne oraz prowadzą działania kulturalne i filantropijne. W centrum zainteresowań pozostają jednak problemy związane z niskim statusem kobiet w społeczeństwie, ich niewystarczająca reprezentacja w sferze decyzyjnej, problemy bezrobocia i ubóstwa wśród kobiet, przemoc domowa oraz skutki katastrofy w Czarnobylu. Analiza dokumentów programowych kobiecych NGO sugeruje, iż większość z nich wyznaje idee i zasady socjaldemokracji.
Wobec konieczności przetrwania w warunkach autorytarnego reżimu, kryzysu gospodarczego oraz problemów ekologicznych, takie wartości, jak rozwój osobowości, niezależności i emancypacji usuwają się na drugi plan i są interesujące jedynie z teoretycznego punktu widzenia. Nie mogą one także liczyć na szerokie zainteresowanie ludności, oczekującej od ruchu społecznego praktycznej poprawy swego położenia. Dlatego też, znaczna część organizacji kobiecych skupia swoją uwagę nie tylko na problemach równego statusu płci, lecz dąży również do udzielania konkretnego wsparcia socjalnego poprzez działania filantropijne na rzecz najuboższych kategorii obywateli.
Mimo iż niezależne organizacje kobiece zdołały zdobyć już pewnego rodzaju doświadczenia i umiejętności oraz zyskać uznanie i autorytet w problematyce kobiecej, nie można nazywać tego ruchu masowym, takim, który zdołałby wpływać na bieg rozwoju społecznego i podejmowanie decyzji politycznych.
Pełen tekst analizy w formacie pdf w języku polskim i rosyjskim.
Jelena Jaskowa – od ponad 20 lat prowadzi działalność na rzecz obrony praw człowieka. Od 2006 jest przewodniczącą Białoruskiej Partii Kobiet „Nadzieja”, a ponadto członkinią Rady Zjednoczonych Sił Demokratycznych (ZSD). Pracuje także jako prawniczka Białoruskiego Kongresu Demokratycznych Związków Zawodowych.