Jak zdobyć suwerenność żywnościową? Ruch społeczny wypracowuje odpowiedź.

Forum, które odbyło się w Warszawie w dniach 30 stycznia - 2 lutego, było spotkaniem przedstawicieli i przedstawicielek ruchu suwerenności żywnościowej Nyeleni Polska oraz jego partnerów i sympatyków. Na co dzień ruch funkcjonuje w rozproszeniu i działa głównie na poziomie lokalnych społeczności. Dlatego tak ważna jest możliwość spotkania, żeby dzielić się wiedzą, doświadczeniami, zawierać nowe znajomości, nawiązywać współpracę, wypracowywać wspólne stanowiska i rekomendacje dla polityk publicznych, pogłębiać kompetencje dydaktyczne i aktywistyczne, ale także cieszyć się swoją obecnością, doceniać sukcesy, wspierać się w obliczu niepowodzeń i tworzyć żywy ruch społeczny, który działa na rzecz suwerenności żywnościowej. 

II Forum Suwerenności Żywnościowej zasiało wiele idei w głowach i sercach uczestniczek i uczestników. Na pewno trafią one na żyzną glebę ich lokalnych społeczności, gdzie wykiełkują, by stopniowo prowadzić do zmiany systemu żywnościowego na taki, który wykarmi ludzkość życiodajną żywnością wytworzoną z poszanowaniem praw wytwórców i wytwórczyń oraz Ziemi. Jak powiedział jeden z uczestników podczas kręgu zamykającego Forum: „Jesteśmy jak nasiona - niesiemy nowe, zdrowe życie dla świata”.

Wyżywienie podczas forum – lokalne i sezonowe produkty - zostało kupione od okolicznych rolników za pośrednictwem Kooperatywy Spożywczej Dobrze, a wegańskie, bezglutenowe obiady i kolacje przygotowali kucharze z Zakręcone. Przestrzeń wyciszenia uświetniły prace artystki, Kamili Śladowskiej, uczestnicy tworzyli mural z wizją świata według suwerenności żywnościowej, słuchali pejzaży dźwiękowych związanych z wytwarzaniem żywności oraz brali udział w warsztatach ruchowych i koncertach. 

Forum było otwarte zarówno dla osób, które pierwszy raz zetknęły się z ideami agroekologii i suwerenności żywnościowej, jak dla tych, którzy już od lat działają na rzecz zmiany systemu żywnościowego. Poprzedzone zostało one wydarzeniem towarzyszącym: w przeddzień (30.01) odbyła się międzynarodowa konferencja Permacultures & Polycultures, podczas której badaczki i praktycy z wielu krajów Europy dzielili się wynikami swoich badań i dobrymi praktykami w zakresie permakultury, agroleśnictwa i agroekologii. Samo Forum zostało otwarte trzema sesjami Otwartej Przestrzeni. Odbyło się w tych ramach dwadzieścia ciekawych i różnorodnych wystąpień dotyczących m.in. kooperatyw spożywczych, sposobów wprowadzenia do szkół i przedszkoli publicznych ekologicznej i lokalnej żywności, agroekologicznych i permakulturowych projektów edukacyjnych, a także metod prowadzenia gospodarstw rolnych i łączenia tej działalności z pracą zawodową.

Dzień następny rozpoczął otwarty panel dotyczący targowisk: przedstawicielki trzech lokalnych inicjatyw tego typu - Targu Pietruszkowego w Krakowie, Bazaru ekologicznego „Krótka Droga” oraz Perskiego Izerskiego Jarmarku Cudów - dzieliły się swoimi doświadczeniami związanymi z organizacją i sposobami funkcjonowania tych targów. Kolejny otwarty panel - „O przeszłości i przyszłości Wspólnej Polityki Rolnej” - zorganizowany przez Koalicję Żywa Ziemia (KŻZ), spotkał się z dużym zainteresowaniem publiczności. Justyna Zwolińska, prawniczka i koordynatorka prac rzeczniczych Koalicji, wprowadziła w historię WPR i wyjaśniła aktualną sytuację. Prof. Zbigniew Karaczun przedstawił, jak Wsplna Politzka Rolna i obecnie funkcjonujący model rolnictwa przyczyniają się do katastrofy ekologiczno-klimatycznej: nasilenia efektu cieplarnianego, spadku bioróżnorodności i problemów z dostępem do wody.

Późniejsza debata, w której udział wzięli: Wanda Chmielewska-Gill (Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi), Jarosław Sachajko (Sejmowa Komisja Rolnictwa i Rozwoju Wsi), Robert Kuryluk  (Stowarzyszenie Ekoland i KŻZ), prof. Krystyna Rejman i prof. Zbigniew Karaczun (SGGW) oraz Dorota Metera (Forum Rolnictwa Ekologicznego i KŻZ). Debatę prowadziła Ewa Sufin-Jacquemart (Fundacja Strefa Zieleni i KŻZ) pozwoliła pogłębić temat.

Największą wartością debaty była możliwość wysłuchania opinii przedstawicieli tak wielu środowisk i instytucji decydujących o kształcie polskiego systemu rolno-żywnościowego. Równie ważne i interesujące były komentarze publiczności.  Wyraźnie wybrzmiał zwłaszcza głos lidera AgroUnii, Michała Kołodziejczaka, który - w duchu podkreślania tego, co nas łączy, a nie dzieli - mówił o tym, że rolnictwo przemysłowe i umowy o wolnym handlu są zagrożeniem dla polskiego rolnictwa i konsumentów. Pomimo licznych różnic w stanowiskach wśród prelegentów udało się znaleźć wspólne cele, w tym te związane z wprowadzeniem Europejskiego Zielonego Ładu w Polsce.

Po południu odbyły się dwa panele otwarte, które dotyczyły ogrodów społecznościowych oraz edukacji w rolnictwie, agroekologii i permakulturze. Podczas pierwszego z nich dyskutowano o tym, w jaki sposób lokalne władze mogą wspierać wytwarzanie żywności na obszarach miejskich. W ramach drugiego panelu osoby zaangażowane w pozaformalne projekty edukacyjne (Ekologiczny Uniwersytet Ludowy w Grzybowie, AgroPermaLab, Permakultura Edu, Zielone Przedszkole, Gospodarstwo Pacówka) dzieliły się swoimi dotychczasowymi doświadczeniami i zastanawiały, jak dotrzeć do szerszego grona odbiorców, jak uzyskać wsparcie publicznego systemu edukacyjnego, oraz jak zdobywać środki na działalność.

Po południu odbyło się także spotkanie pt. „Jedzenie w kryzysie”. Roland Zarzycki i Joanna Perzyna rozmawiali z Martą Sapałą („Na marne”) i Agatą Michalak („O dobrym jedzeniu”) o tym, jak jedzenie łączy się z globalną gospodarką oraz o tym, kto jest w kryzysie: ono (jedzenie), ona (globalna gospodarka) czy my (jedzący)?

Następny dzień rozpoczął się  Targiem Inicjatyw, w ramach którego gospodarstwa rolne, siedliska permakulturowe, inicjatywy społeczne, organizacje pozarządowe i inni aktorzy aktywni w ruchu suwerenności żywnościowej mieli okazję zaprezentować swoją działalność. W targu wzięło udział około czterdziestu wystawców. Popołudniu odbyły się trzy panele otwarte, z których pierwszy poświęcony był praktycznym wskazówkom, jak założyć i prowadzić ogród społecznościowy. W dwóch kolejnych dyskutowano o wpływie obecnego systemu żywnościowego i dominującego modelu rolnictwa na klimat. Wraz z zaproszonymi gośćmi - dr hab. Pauliną Kramarz (UJ i Nauka dla Przyrody) i Dominiką Sokołowską (Greenpeace) – zastanawiano się, jaki wpływ na obecną katastrofę klimatyczną i stan środowiska naturalnego mają wielkoobszarowe uprawy monokulturowe, długie łańcuchy dostaw i przemysłowy chów zwierząt. Eksperci zwarcali uwagę na kwestię praw człowieka - w tym praw chłopskich - które przy obecnej organizacji systemu żywnościowego są notorycznie łamane. Drugi panel poświęcony był takim praktykom jak agroleśnictwo, rolnictwo regeneratywne czy holistyczne zarządzanie pastwiskami. Mają one ogromny potencjał nie tylko zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych z rolnictwa, ale także wiązania znacznych ilości węgla z atmosfery w glebie przy jednoczesnej jej regeneracji poprzez odbudowę próchnicy. Do głosu doszło i środowisko naukowe, i rolnicy praktykujących te innowacyjne, a zarazem oparte na dawnej wiedzy, metody. W panelu wzięli udział Robert Borek (Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa) oraz praktycy rolnictwa regeneratywnego - Grzegorz Ciechomski (gospodarstwo rolne La Fuente) i młody rolnik, Radek Buczyński (gospodarstwo Stworzone z natury). Panel prowadził Maciej Muskat od lat związany z Greenpeace, a prywatnie twórca gospodarstwa permakulturowego.

Ponadto odbyły się dwa warsztaty: Kasia Jagiełło pokazywała, jakie znaczenie ma nadzieja lub jej brak dla pracy aktywistycznej, a studenci UW (wraz z dużą liczbą uczestników), zastanawiali się nad postwzrostem jako alternatywą dla modelu ekonomicznego opartego na nieograniczonym wzroście.

Oprócz paneli otwartych - dostępnych dla wszystkich, ale skierowanych przede wszystkim do osób, które dopiero zapoznają się z założeniami ruchu suwerenności żywnościowej - w piątek i sobotę toczyły się prace w kilku grupach roboczych. Grupy te nie zostały powołane ad hoc na potrzeby Forum, ale były kulminacją procesów toczących się w ruchu Nyeleni Polska oraz Koalicji Żywa Ziemia od dłuższego czasu. Forum umożliwiło spotkanie osób i środowisk, które często działają w różnych miejscach. Prace toczyły się w sześciu grupach roboczych: Domy Nasion, Stanowisko ws. Agroekologii, Networking for Regional Cooperation, Kooperatywizm, Koalicja Żywa Ziemia - Wspólna Polityka Rolna, Edukatorzy Agroekologii i Permakultury. 

1. Grupa „Domy Nasion, Opiekunowie Nasion”: grupa prowadzona przez Wiolettę Olejarczyk chce wypracować zasady jak zbierać, przechowywać, katalogować i wymieniać się wiedzą o nasionach oraz jak zachować ich różnorodność. Punktem wyjścia dla prac grupy jest założenie, że prawo do zachowania różnorodności nasion i możliwości korzystania z nich jest prawem człowieka i jako takie zasługuje na szczególną ochronę. Celem grupy jest opracowanie koncepcji Domów Nasion, Opiekunów Nasion, Ogólnopolskiego Skarbca Nasion oraz zasad na jakich mogą działać; wzmocnienie współpracy, działań edukacyjnych dot. nasion. Dalsze prace zaplanowane są na II Izerskie Forum Suwerenności Żywnościowej. Grupa wybrała także datę, kiedy będzie celebrowane Święto Nasion. Zachęcamy wszystkich do organizowania w swoim miejscu życia Święta Nasion i Bioróżnorodności 3 października 2020 r.

2. Grupa „Stanowisko ws. Agroekologii”: grupę prowadziły Agnieszka Makowska (KŻZ) i Joanna Perzyna (Nyeleni Polska); jej celem było dalsze konsultowanie dokumentu wypracowanego podczas szkolenia dla Liderów Agroekologii, organizowanego w ramach projektu AgroPermaLab. Na obecnym etapie konsultowany jest zakres i struktura dokumentu. Celem grupy jest precyzyjne zdefiniowanie terminu „agroekologia” oraz stworzenie stanowiska, które mogłoby być używane w dyskursie publicznym i rzecznictwie. Dalsze prace zaplanowane są na II Izerskie Forum Suwerenności Żywnościowej i Dobre Żniwa. 

3. Grupa „Networking for Regional Cooperation”: prowadzona przez Wojtka Mejora grupa do współpracy międzynarodowej (Wyszehradzkie Forum Suwerenności Żywnościowej); grupa zorganizowana wokół projektu Building up Social Solidarity Economy (BUSSE) mająca na celu współpracę międzynarodową dla rozwoju innej ekonomii.

4. Grupa „Kooperatywizm”: prowadzona przez Anię Urbańską (Kooperatywa Grochowska); celem grupy była dyskusja nad stworzeniem „organizacji parasolowej” dla kooperatyw, a także wypracowanie wskazówek opartych na doświadczeniach istniejących kooperatyw, które ułatwiłyby start kolejnym inicjatywom tego typu.

5. Grupa „Wspólna Polityka Rolna”: grupa zorganizowana przez KŻZ i prowadzona przez Agnieszkę Makowską; celem grupy jest praca nad Krajowym Planem Strategicznym dla nowej WPR, ale ponieważ ten dokument jeszcze nie powstał, spotkanie poświęcone było wyłonieniu grupy osób reprezentującej organizacje/podmioty działające w obszarze polityki rolnej, która zajmie się opracowaniem uwag do KPS w momencie, gdy ten się pojawi.

6. Grupa „Edukatorzy Agroekologii i Permakultury: synergie i współpraca na II FSŻ”: grupa prowadzona przez Joannę Bojczewską, zorganizowana wokół kolektywu edukatorów agroekologii i permakultury, dla której proces szkolenia i opracowania narzędzi i materiałów edukacyjnych został zainicjowany podczas zorganizowanego przez Nyeleni Polska szkolenia AgroPermaLab w październiku 2019; celem grupy podczas Forum była wymiana doświadczeń i dzielenie się wiedzą i umiejętnościami z zakresu edukacji; poruszone zostały również kwestie związane z dbałością o prawa do wiedzy tworzonej wspólnie - z jednej strony należy się nią dzielić, z drugiej zaś należy ją chronić przed zawłaszczeniem przez „dużych graczy” np. korporacje.

Forum zostało otoczone profesjonalną i całościową opieką medialną - mamy nagrania wszystkich paneli otwartych, kilka wywiadów i wiele inspirujących zdjęć przygotowane przez Łukasza Nowak (Nowespojrzenie.pl), Malwinę i Dawida Cyprowskich (Karma Project) oraz Miłosza Więckowskiego. Sukcesywnie będą publikowane na stronie i FB Nyeleni Polska, by inspirować, uczyć i nie przestawać rozmawiać o tym, co ważne. Ponadto we wspólnym projekcie Nyeleni Polska i Koalicji Żywa Ziemia powstała publikacja „Polityka na talerzu, przewodnik po agroekologii i suwerenności żywnościowej”. To wybór tekstów przygotowanych specjalnie na Forum, komplementarnych w stosunku do jego programu, merytorycznych i bardzo zróżnicowanych pod względem tematyki, ujęć i zaangażowania.

Polityka na talerzu. Przewodnik po agroekologii i suwerenności zywnościowej. 

Publikacja została przygotowana przez Nyeleni Polska i  Koalicję Żywa Ziemia przy wsparciu Fundacji HBS i Fondation de France specjalnie na Forum. o zbiór tekstów o tym, jak musi się zmienić rolnictwo i jego otoczenie, a także nasze myślenie o nim, aby system żywnościowy był zrównoważony środowiskowo i społecznie. Publikacja obszernie wyjaśnia nowe ważne pojęcia jak agroekologia czy suwerenność żywnościowa, a także omawia kluczowe obszary m.in. łańcuchy dostaw, kooperatywizm, bioróżnorodność , chów zwierząt, WPR.

Publikacja do pobrania tutaj.