Historie Romek z Polski i Ukrainy

Wspólnie z Fundacją w Stronę Dialogu oddajemy głos Romkom z Polski oraz romskim uchodźczyniom z Ukrainy, które opowiadają o sobie i swoich różnorodnych społecznościach – walce o równe traktowanie, planach na przyszłość, marzeniach i aspiracjach.

Często to większość dyktuje sposób, w jaki mówimy i piszemy o Romach i Romkach, odwołując się przy tym do stereotypów głęboko zakorzenionych w europejskich społeczeństwach. Rasizm i systemowa dyskryminacja są częścią romskiego doświadczenia. W naszym cyklu tworzymy przestrzeń, w której Romki mówią własnym głosem i na własnych zasadach.

Czy jest pani Joanną od Romów?

Społeczność romska udowodniła, że potrafi sobie radzić w kryzysowych sytuacjach. Wbrew stereotypowi, nie wyciąga ręki po pomoc i nie oczekuje, że świat zrobi coś za nią, ale samodzielnie organizuje się i działa, i robi to coraz bardziej skutecznie.

Paula Szewczyk

„Nigdy nie pomyślałabym, że będziemy mieć wokół siebie tylu wspaniałych ludzi, że będziemy mieć środki, by organizować kolejne projekty, a przy tym zatrudniać nowe osoby, że zrobimy tak wiele w tak krótkim czasie."

Pracując na rzecz społeczności mogę pokazać siłę romskich kobiet

Ze społecznością łączy ją znajomość siebie w kontekście mniejszości społecznej. Jest obywatelką Polski, więc kwestia usytuowania w społeczności, rozumienia zjawisk, z jakimi mierzą się osoby z mniejszości etnicznych i narodowych takich jak dyskryminacja, uprzedzenia i stereotypy nie są jej obce. „Znam to i wiem, że dzieje się to na każdym poziomie życia edukacyjnego czy zawodowego”.

Paula Szewczyk

Dlatego to, co stara się robić w pracy, to budować w osobach romskich poczucie bezpieczeństwa na poziomie osobistym - zapewnić im dostęp do edukacji, pracy, zajęć, na których będą mogły uczyć się języka. To wszystko, co sprawia, że osoba w drodze ma możliwość pozostania, zaczęcia życia na nowo.

Romskie dziewczyny mogą osiągnąć to, o czym zamarzą

Zostanie w Polsce na pewno na jakiś czas. Co w przyszłości? Czas pokaże. Na razie liczy się, że jest aktywną, wspierająca prawa Romów kobietą, podkreślającą, że to, skąd pochodzisz, nawet jeśli może wydawać się przeszkodą, przy determinacji i wysiłku jest do przeskoczenia.

Paula Szewczyk

Nie ma sytuacji, kiedy ukrywa swoje pochodzenie, nie widzi ku temu powodów. Rozumie, że jej koleżanki Romki nie chcą tego robić, by nie spotkać się z dyskryminacją, ale sama woli ją zwalczać. Nawet jeśli płaci za to osobistą cenę.

Pomaganie stało się jej celem

Każde kolejne znalezione rodzinie romskiej mieszkanie czy praca jest dla niej takim samym powodem radości jak pierwsze. A że zna Przemyśl całkiem dobrze, wie, gdzie Romom będzie najlepiej, co będzie dobre dla ich rodzin i dzieci.

Paula Szewczyk

Można powiedzieć, że w Przemyślu otworzyła się furtka poznawania bliżej osób, które nie zawsze są do nas podobne. Okazuje się wówczas, że to, co różni, może sprzyjać wzajemnemu zainteresowaniu, wielu rzeczy można się od siebie nauczyć.

Jej przeznaczeniem jest opiekować się innymi

Praca w Fundacji otworzyła ją bardzo na ludzi, jak tylko widzi romską rodzinę gdzieś na ulicy czy w sklepie, od razu podchodzi, przedstawia się, pyta czy u nich wszystko w porządku, czy może im jakoś pomóc.

Paula Szewczyk

Jest dumną Romką na pierwszym miejscu, dopiero potem Ukrainką. Co to znaczy? Że szanuje swoje pochodzenie, tradycje, najważniejsze jest dla niej poszanowanie rodziny, szacunek dla starszych i drugiego człowieka w ogóle.

Trzeba działać już, teraz! Póki jest życie!

I teraz tak jak Radzie na początku jej pobytu w Polsce pomogli wolontariusze, tak ona wolontaryjnie pomaga tym, którzy trafiają do Warszawy z Ukrainy. Jako mentorka Fundacji W Stronę Dialogu próbuje pomóc im w oswojeniu się z nową rzeczywistością, rozwiązywać z nimi codzienne problemy, od planowania zakupów, wypełniania papierów, po znalezienie im domu, w którym będą mogli zamieszkać.

Paula Szewczyk

Kiedy działa, czuje, że ma sprawczość, sama o sobie decyduje. I właściwie myśli, że jej życiowe doświadczenia i wojenne: przymusowa emigracja, utrata domu i rozłąka z bliskimi, wszystko to uczyniło ją silniejszą.

Rada, romska uchodźczyni — Image credits

Rada nie mogła uwierzyć w rodzielanie rodzin

Historia

Rada próbuje zliczyć ośrodki tymczasowego pobytu i mieszkania, w których spędzili kilka miesięcy, czasem tydzień, a czasem zaledwie parę dni. Ostatecznie wykłada na stół dłonie, ale podczas skomplikowanej wyliczanki, brakuje jej palców. W ciągu roku przeprowadzali się więcej niż dziesięć razy. Głównie dlatego, bo byli niechciani lub warunki okazywały się nie do zniesienia. Tułaczka zdaje się nie mieć końca, bo i tutaj znalazł się ktoś, kto ich nie chce.

Emilia Pluskota

"Romowie i Romki byli niewygodni - zarówno na granicy, jak i w wielu ośrodkach tymczasowego pobytu. Przed wojną wszyscy uciekali jednakowo."

Liza przepłakała pierwszy miesiąc

Historia

Kiedy Rosja zaatakowała Ukrainę, nie zastanawiała się długo. Spakowała się drugiego dnia wojny. Spakował się też jej mąż, Vasyl, gotowy jechać w drugim kierunku: dołączyć do ukraińskiej armii. Dużo płakała, ale pobyt w Przemyślu wspomina dobrze. Ludzie jej pomagali, organizowali zajęcia, w których uczestniczyły jej dzieci. Nigdy wcześniej nie były za granicą.

Adam Durjasz

Teraz stara się być wsparciem dla swoich dzieci: chce, żeby chodziły do szkoły, żeby nie pakowały się w kłopoty. Jest zdecydowana i gotowa, aby o to zadbać.

Liza, romska uchodźczyni — Image credits

Timea, romska uchodźczyni — Image credits

Timea ma nadzieję na bezpieczne życie

Historia

Wciąż wierzy, że pobyt w Polsce jest dla nich szansą, mimo wszystko. Tort, który dostała od pracowników Fundacji, był pierwszym w jej życiu. W listopadzie sama wyprawiła urodziny Béla: ubrała go w koszulę, zabroniła zakładać czapkę, żeby nie popsuł fryzury. W korytarzu podstawówki jest nieco zakłopotana - sama niedużo chodziła do szkoły. Będzie jednak towarzyszyć córce, aż ta nie nauczy się jeździć sama.

Adam Durjasz

Kiedy mówi o swojej przeszłości, najczęściej używa czasownika “barlangólni”. W języku romskim oznacza on „krążyć”, „tułać się bez celu”.

Böll Talks z Joanną Talewicz, prezeską Fundacji w Stronę Dialogu

Z rozmowy dowiecie się m.in.: Dlaczego tak mało wiemy o historii społeczności romskiej od wieków zamieszkującej Polskę? Dlaczego obrazy medialne jej dotyczące zamiast budować pozytywny obraz społeczności często nacechowane są krzywdzącymi stereotypami? Skąd biorą się szkodliwe uprzedzenia na temat sytuacji społeczno-edukacyjnej polskich Romek i Romów? Jak budować pogłębione i odpowiedzialne społecznie narracje na temat społeczności romskiej? Dlaczego ukraińscy Romowie i Romki „nie zasłużyli” w Polsce na status uchodźców wojennych, a stali się uciekinierami drugiej kategorii?

dr Joanna Talewicz, antropolożka kultury, edukatorka, aktywistka, prezeska zarządu Fundacji w Stronę Dialogu, której celem jest promowanie wielokulturowości oraz wiedzy o społeczności romskiej. W 2022 r. została laureatką Nagrody im. Olgi Kersten-Matwin przyznawanej za działania na rzecz osób z doświadczeniem uchodźstwa i przymusowej migracji.

Rozmowa jest dostępna również w formie podcastu.